Αρχαία ελληνικά σε άσπρο-μαύρο

Ήρθε πάλι η ώρα του νεοελληνικού εκκρεμούς. Η λογική του άσπρου -μαύρου για άλλη μια φορά υιοθετείται στο θέμα της διδασκαλίας της αρχαίας γλώσσας στο γυμνάσιο. Ναι ή όχι; Να την  καταργήσουμε υπέρ της διδασκαλίας της νέας ελληνικής και των αρχαίων κειμένων από μετάφραση; Οι υπερασπιστές του ναι και οι υπερασπιστές του όχι άρχισαν να φτιάχνουν πάλι χαρακώματα. Επιστρατεύονται οι γνωστοί μύθοι περί ανωτερότητας της αρχαίας γλώσσας, περί της μελλοντικής υποβάθμισης του γλωσσικού επιπέδου των μαθητών χωρίς αρχαία ελληνικά, αλλά από την άλλη, ενοχοποιούνται τα αρχαία για όλα τα γλωσσικά προβλήματα των μαθητών, υπαρκτά ή κατά φαντασία.

Επειδή στη χώρα μας δεν συνηθίζεται να προηγείται η εκπαιδευτική έρευνα μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, όπως συμβαίνει στις σοβαρές χώρες του κόσμου, δεν γνωρίζουμε ούτε ποια είναι πραγματικά τα προβλήματα του γλωσσικού επιπέδου των μαθητών ούτε καν αν υπάρχουν. Επίσης δεν γνωρίζουμε αν οι μαθητές μαθαίνουν στο γυμνάσιο έστω ένα μέρος της ύλης των αρχαίων ελληνικών που διδάσκονται, τι δεν μαθαίνουν και γιατί, ποιες μέθοδοι διδασκαλίας εφαρμόζονται και με τι ποσοστά αποτελεσματικότητας.

Επομένως, λίγο πολύ, βασιζόμαστε όλοι στην εμπειρία μας από την τάξη, όσοι μπαίνουμε σε τάξη τουλάχιστον. Οι άλλοι, που συνήθως είναι και αυτοί που αποφασίζουν, ακολουθούν κάθε φορά πολιτικές γραμμές και αντίστοιχα ιδεολογήματα.

Για όποιον προσπαθεί να μην στοιχίζεται πίσω από αυτές τις γραμμές και να μην εγκαταλείπει το σωσίβιο της κοινής λογικής, είναι πολύ δύσκολο να μην επιλέξει τη σιωπή και την εσωστρέφεια ακόμα κι αν ισοδυναμούν με φυγομαχία.

Προτού λοιπόν εγκαταλείψω το πεδίο της μάχης, ας καταθέσω κι εγώ την άποψή μου, προϊόν κυρίως διδακτικής εμπειρίας.

Στο γυμνάσιο  οι μαθητές διδάσκονται αρχαία ελληνική γλώσσα, με καινούρια βιβλία σχετικά (2006), αλλά με εντελώς απαρχαιωμένο αναλυτικό πρόγραμμα και τρόπο διδασκαλίας, που δίνει έμφαση στη Γραμματική και στο Συντακτικό, όπως συνέβαινε πάντα, με κείμενα απαιτητικά, κυρίως αττικής διαλέκτου, ξεκομμένα από το πλαίσιό τους και την εποχή τους, χωρίς ιδιαίτερο νοηματικό ενδιαφέρον για τους μαθητές. Επιπλέον τους φορτώνει με ένα πολύ διεξοδικό και δύσκολο λεξιλόγιο, μη εστιάζοντας στους ζωντανούς δεσμούς των λέξεων της ομιλούμενης γλώσσας με την αρχαία. Αποτέλεσμα; Οι μαθητές σχεδόν στο σύνολό τους διαμορφώνουν αρνητική στάση απέναντι στο μάθημα, σχεδόν κλειδώνουν την μαθησιακή τους ικανότητα ως προς αυτό και μπαίνοντας στο λύκειο, οι περισσότεροι, αγνοούν ακόμα και τα βασικά.

Πολλοί άξιοι φιλόλογοι καινοτομούν, χρησιμοποιούν σύγχρονες μεθόδους, βάζουν μεράκι και αγάπη στη διδασκαλία τους, συχνά ακούνε πολύ καλά λόγια από μαθητές και γονείς, αλλά μεγάλη διαφορά στο γνωστικό δεν προκύπτει. Δυστυχώς όταν η απάντηση είναι: «λύω, λύεις λύει», η ερώτηση δεν μπορεί να είναι σε άλλη κατεύθυνση κι όταν έρθει η ώρα της αποτίμησης της προσπάθειάς του διδάσκοντος, το κριτήριο θα είναι τελικά: το έμαθαν το «λύω» οι μαθητές; Ωραία, τα αγαπήσανε τα αρχαία, δεν τα φοβούνται τα κείμενα, δεν τα θεωρούν κινέζικα, έμαθαν και από πού προέρχονται οι λέξεις που τους τυραννάνε ορθογραφικά και τους άρεσε που τις …απομυθοποίησαν κάπως, αλλά το «λύω» το έμαθαν;

Κι αν δεν το έμαθαν, όσοι τουλάχιστον θέλουν να ακολουθήσουν με αξιώσεις θεωρητική κατεύθυνση, πρέπει να πληρώσουν φροντιστήρια για να το μάθουν, με κάθε άλλο παρά πρωτοποριακές μεθόδους.

Αυτή τη στιγμή λοιπόν με εξαίρεση αρκετούς φιλολόγους, λίγους ρομαντικούς και άλλους τόσους αρχαιολάτρες, δεν θα βρεθεί ψυχή να αγωνιστεί για την διατήρηση των αρχαίων στο γυμνάσιο, γιατί το μάθημα έχει αποτύχει. Δεν αρέσει, δεν μαθαίνει αυτό που υπόσχεται, δεν έχει πείσει για τη χρησιμότητά του και τρώει χρόνο από πιο ενδιαφέρουσες αρχαιογνωστικές ενασχολήσεις.

Φαίνεται ότι η κατάργησή του θα είναι μια σεισάχθεια για μαθητές και γονείς, θα διδάσκουμε περισσότερα μεταφρασμένα κείμενα, θα μείνει περισσότερος χρόνος για τη νέα ελληνική γλώσσα.

Πριν όμως πάρουμε μια απόφαση που θα αλλάξει τόσο ριζικά το αναλυτικό πρόγραμμα στο γυμνάσιο, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη και τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις μιας τέτοιας απόφασης, χωρίς να εθελοτυφλούμε.

Τι θα σημαίνει για τις επόμενες γενιές να μην έχουν καμιά επαφή με παλαιότερες μορφές της γλώσσας τους, αφού στο λύκειο θα είναι προαιρετική η διδασκαλία των αρχαίων;

Τι θα μπορεί να καταλάβει ένας μαθητής στο μέλλον από τη λόγια γλώσσα των μεγάλων νεοελλήνων λογοτεχνών (Παπαδιαμάντης, Βιζυηνός, Κάλβος, Καβάφης κλπ);

Τι θα σημαίνουν γι’ αυτόν οι λόγιοι τύποι του διευρυμένου κώδικα της γλώσσας μας; Αυτά τα ελληνικά των σύγχρονων μορφωμένων ανθρώπων που βρίθουν εκφράσεων λόγιας μορφής θα μπορούν να γίνουν κτήμα και των ερχόμενων γενεών;

Πόσο θα μπορεί ένας απόφοιτος υποχρεωτικής εκπαίδευσης να κατανοήσει εκκλησιαστικά κείμενα που είναι μέρος της ζωής του και της κουλτούρας του, ακόμα κι αν δεν είναι πολύ θρησκευόμενος; Θέλουμε αλήθεια έναν μαθητή του μέλλοντος για τον οποίο να είναι εντελώς ακατανόητο το «Πάτερ ημών»; Αλήθεια, το θέλουμε; 

Έχουμε τελικά το δικαίωμα να αποκόψουμε εντελώς τις ερχόμενες γενιές από μια σχολική παράδοση αιώνων; Γιατί ακόμη και την εποχή που είχαν καταργηθεί τα αρχαία στο γυμνάσιο, στο γενικό λύκειο ήταν υποχρεωτικά. Ίσως για να καταλάβουμε ακριβώς τι πάμε να κάνουμε, πρέπει να ερευνήσουμε τους μαθητές εκείνης της περιόδου που αποφοίτησαν από το γυμνάσιο και δεν πήγαν στο γενικό λύκειο. Να δούμε τι πιστεύουν οι ίδιοι και τι σημαίνει αντικειμενικά η παντελής απουσία αρχαίων ελληνικών από την εκπαίδευση.

Πριν όμως από αυτό μήπως έτσι για αλλαγή σ’ αυτή την έρμη χώρα, πριν κόψουμε το κεφαλάκι που πονάει, να του δώσουμε κανένα φαρμακάκι; Μια αλλαγή εφ’ όλης της ύλης στη διδασκαλία των αρχαίων; Με κείμενα που να έχουν ενδιαφέρον για τους μαθητές και να ξεκινούν αντίστροφα, όχι από τη βαθιά αρχαιότητα όπως τώρα, αλλά από τους Νεοέλληνες λογοτέχνες της λόγιας παράδοσης, για να καταλήξουν στο λύκειο πια στην αττική διάλεκτο, έχοντας εντρυφήσει σε απλούστερες και πιο κοντινές σε μας μορφές της ελληνικής γλώσσας από το βυζάντιο και την ελληνιστική περίοδο; Μήπως θα μπορούσαμε επίσης να επιστρατεύσουμε όλα τα ωραία σενάρια που αναπτύχθηκαν στις διάφορες επιμορφώσεις, να ενημερωθούμε και να αξιοποιήσουμε το πολύ καλό υλικό που υπάρχει στο διαδίκτυο και να το εμπλουτίσουμε; Πρώτα από όλα όμως είναι απόλυτα αναγκαίο να αλλάξει  το αναλυτικό πρόγραμμα και ο τρόπος αξιολόγησης του μαθήματος, με κύριο στόχο να μην ξανακουστεί σε σχολική τάξη το «λύω, λύεις, λύει». Η Γραμματική, το Λεξικό, το Συντακτικό, να δίνονται στον μαθητή ελεύθερα, για να τα αξιοποιήσει όπως θέλει, με στόχο να κατανοήσει τα κείμενα. Ακριβώς όπως κάνει ο οποιοσδήποτε μελετητής της αρχαίας γλώσσας, ακόμα κι αν τη διδάσκει στο πανεπιστήμιο.

Είναι καιρός να ενώσουμε επιτέλους τις δυνάμεις μας οι φιλόλογοι για να δώσουμε πνοή σ’ αυτό το ετοιμοθάνατο μάθημα- ας μην ονομάζεται αρχαία ελληνική γλώσσα, αλλά ιστορία της ελληνικής γλώσσας ή παλαιά ελληνικά- αντί να παραιτούμαστε πρώτοι και καλύτεροι ή να κάνουμε πως δεν βλέπουμε ότι πνέει τα λοίσθια εδώ και χρόνια.

Αν προλαβαίνουμε…