Tuesday, January 22, 2008

Ο καθείς και τα όπλα του


Ας μιλήσουμε λοιπόν για ποιήματα, τώρα που τα λόγια και οι πράξεις αποφόρτισαν αρκετή από τη συσσωρευμένη ένταση της χθεσινής μέρας.
Θα σας πω για μια παράξενη σχέση με ένα ποίημα.
Σχεδόν μεταφυσική.
(Δεν είμαι αλαφροΐσκιωτη, μια χαρά γυριστρούλα είμαι.)
Την ανακάλυψα τυχαία πριν από χρόνια, όταν πήγα να το διαβάσω.
Δεν έβγαιναν οι λέξεις. Τα χρειάστηκα. Με δυσκολία συγκράτησα τα δάκρυά μου. Κι άντε να με πάρουν είδηση κάτι θηρία που είχα τότε στη Β΄λυκείου, ακόμα θα γέλαγαν.
(Ούτε ευσυγκίνητη είμαι, ούτε αυτό το ποίημα ήταν το πρώτο ή το τελευταίο που μου άρεσε)
Άλλη μια φορά πήγα να το διαβάσω, μετά από καιρό. Πάλι τα ίδια. Δεν το ξαναεπιχείρησα, το ανέθετα στους μαθητές.
Αναρωτήθηκα συχνά για την παράξενη αυτή επίδραση που μου ασκεί. Μαζί σας θα επιχειρήσω μια ανάγνωση, μα πρώτα η παρουσίαση:
Δ. ΣΟΛΩΜΟΣ:ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ

Γ΄Σχεδίασμα
XII

Και βλέπω πέρα τα παιδιά και τες αντρογυναίκες
γύρου στη φλόγα π' άναψαν, και θλιβερά τη θρέψαν
μ' αγαπημένα πράματα και με σεμνά κρεβάτια,
ακίνητες, αστέναχτες, δίχως να ρίξουν δάκρυ·
και γγιζ' η σπίθα τα μαλλιά και τα λιωμένα ρούχα.
Γλήγορα, στάχτη, να φανείς, οι φούχτες να γιομίσουν.


Είναι η σκηνή που πριν από την Έξοδο του Μεσολογγίου, οι γυναίκες καίνε τα κρεβάτια τους και τα κειμήλιά τους, για να μην τα βεβηλώσουν οι εχθροί, που θα μπουν σε λίγο στην πόλη.
Σε λίγο οι περισσότερες απ' αυτές τις "αντρογυναίκες" θα βγουν με άρματα και ανδρικές φορεσιές πολεμώντας στο πλευρό των ανδρών.

Ποια είναι αυτή η δύναμη που μεταμορφώνει μια ηρωική στιγμή, μια στιγμή στο χρόνο της ανθρώπινης ιστορίας σε υψηλής αισθητικής συγκίνησης ποιητικό γεγονός;
Πώς γίνεται με λίγες φτωχές λέξεις να αναπλάθεις το χρόνο, τα πρόσωπα, τη σιωπή, την ακινησία, το τριζοβόλημα της φλόγας. Να βλέπεις τα χέρια να γεμίζουν στάκτη.
Μπορεί στην ίδια σκηνή να χωρέσουν οι αντρογυναίκες, οι αστέναχτες, αυτά τα "ξαφνιάσματα της φύσης" και μαζί να μπει κι η θλίψη τους για τα "σεμνά κρεβάτια" και τις χαρές μιας ειρηνικής ζωής;
Δίπλα στο μεγαλείο και τον ηρωισμό να έχει θέση η φτώχεια και η ανημπόρια του πολέμου, δίπλα στα λιωμένα ρούχα και στη θλίψη για ό, τι χάνουν, η βιασύνη να τελειώσουν, να πάρουν ό,τι απόμεινε, να προχωρήσουν.
Θυμάμαι τι έλεγα στη λορελάη. Τα αγαπημένα ποιήματα δικαιούμαστε να τα κάνουμε βίδες, να τα ξανακολλήσουμε λάθος, είναι δικά μας, είναι τα παιχνίδια μας, που μας απόμειναν όταν μας ανάγκασαν να μεγαλώνουμε ανελέητα.
Μα όσες φορές και να ξεβιδώσω αυτό το ποίημα (κι άλλα πολλά) δεν μπορώ να βρω το μυστικό της μαγείας του. Πάντα είναι σαν την πρώτη φορά...

14 comments:

giorgos_st said...

Όταν κάτι είναι δυνατό και μας αγγίζει τότε είμαστε ανήμποροι μπροστά του, δεν θα μπορούσα ποτέ να πω πολλά για κάτι, ότι και να είναι,που με ακουμπά στην ψυχή,η τάξη και η διδασκαλία θέλουν να μιλάς πολύ,να είσαι αναλυτικός,το μισό ακροατήριο είναι αλλού,καθόλου εύκολο το δημόσιο άγγιγμα ακόμα και για διδακτικούς λόγους.Όταν ο Θεός μοίραζε τις εύκολες δουλειές αρκετοί από σας (ευτυχώς) καθόσασταν στην τελευταία σειρά...

meril said...

Συμφωνώ ...
Τα λόγια κι αν είναι φτώχεια ώρες ώρες....
Μόνο νοιώθεις με όποιες αισθήσεις.....
Κι όπως μπορείς...
Να σαι καλά Γυριστρούλα

Θερσίτης said...

Ο κόντε-νόθος είχε το θείο άγγιγμα. Από αυτό και τα ύψη της τέχνης του, από αυτό και τα ζόρια της ζωής του. Δεμένα αξεδιάλυτα. Για να δίνουν δύναμη να αντιστεκόμαστε στην ασχήμια και στην αθλιότητα που μας περιτριγυρίζει. Βάστα, γυριστρούλα.

Δανδής said...

Βλέπεις πόση ζωή αξόδευτη έχεις μέσα σου Γυριστρούλα;

gyristroula2 said...

Κάποτε, giorgo, γνώρισα έναν από τους σημαντικούς σύγχρονους ποιητές μας και κριτικό θεάτρου, που μας τον παρουσίασε η σύμβουλός μας. Τον ρωτήσαμε πώς θέλει να διδάσκουμε τα ποιήματά του που ανθολογούνται στα σχολικά βιβλία και γενικά πώς θέλει να διδάσκεται η ποίηση. Ξέρεις τι μας είπε; "Να τα κάνετε νιανιά, να τα καταλαβαίνουν. Με εκπλήσσει η άγνοια των παιδιών σήμερα και για τα πιο στοιχειώδη" Φοβόμαστε καμιά φορά μη χαλάσουμε τη μαγεία, μα τα παιδιά δεν έχουν τους κώδικες να τη χαρούν. Μόλις τους δώσεις κάποια κλειδιά, αρχίζει να τους ενδιαφέρει. Όχι όλους φυσικά. Δεν είναι για όλους.

gyristroula2 said...

meril, έχεις δίκιο, τα "πλήρη" ποιήματα όπως αυτό δεν χρειάζονται...οδηγίες χρήσεως, είναι όλα στο πακέτο, αλλά μην ξεχνάς πως αυτά που για μας είναι αυτονόητα, η ιστορία, το γεγονός, η περίσταση, όλη η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, για άλλους είναι άγνωστη ή περίπου άγνωστη. Θυμάμαι που μου έφερε η κόρη μου την Ελένη του Σεφέρη . Τι λέει αυτή η μπούρδα, γρι δεν καταλαβαίνω. Ευτυχώς, "επρεπε" να καταλάβει γιατί είχε διαγώνισμα. Τελικά ξέχασε και το διαγώνισμα και...τη μπούρδα. Τι ωραίο, ρε μαμά, και δεν του φαινότανε!

gyristroula2 said...

Θερσίτη μου, κι εσύ απ' την καραβάνα του έχεις τραφεί, πώς αλλιώς. Πολύ θα ήθελα να μιλήσεις και εσύ για κάποιο ποίημα που αγαπάς. Σειρά σου.

gyristroula2 said...

δανδή, με εκπλήσσεις εσύ. Με ένα σχόλιο είπες πάρα πολλά. Σαν να με ξέρεις...

Λορελάη said...

Γυριστρούλα μου η Ποίηση δεν αναλύεται, βιώνεται.
Γι' αυτό συχνά λέω ότι η ποίηση δεν είναι τρόπος γραφής, αλλά τρόπος ζωής ή, αν θες, τρόπος ψυχής.
Οι επιστήμονες του λόγου, εσείς δηλαδή, μπορεί να επιχειρούν αναλύσεις της ποιητικής, για λόγους θεωρητικούς, αλλά ποτέ δεν θα μπορέσουν να αφαιρέσουν τα "πέπλα της θεάς". Και ευτυχώς. Γιατί τότε θα πάψει να είναι "θεά".
Σε παραπέμπω σχετικά στο εξαιρετικό κείμενο του Ελύτη "Η μέθοδος του Άρα", από το "Εν λευκώ". Ένα κείμενο που πιστεύω ότι θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία περίπου σαν ευαγγέλιο.
Όταν βρω χρόνο θα δακτυλογραφήσω και θα αναρτήσω αποσπάσματά του.

Θερσίτης said...

Γυριστρούλα, γυρνώντας από κεφαλόσκαλο σε κεφαλόσκαλο της φιλόξενης γειτονιάς μας ξεπερνώ τη συναισθηματική μου κατάπτωση. Θα κάνω αυτό που ζητάς. Θα ανεβάσω ένα αγαπημένο μου ποίημα.
Για τον κόντε να σου πω ότι η ευτελής καθηγήτρια που είχα ως μαθητής έβλεπε στους Ελ. Πολ. το ποίημα της εθνικής παλιγγενεσίας. Την ομορφιά του δεν την έβλεπε η αόμματη. Ευτυχώς που την ψυχανεμίστηκα μόνος μου. Και την απολαμβάνω ισοβίως. Στίχο στίχο, λέξη λέξη κοινωνώ των αχράντων της αγίας ποιήσεώς του.

gyristroula2 said...

λορελάη, έχεις απόλυτο δίκιο, μια ανάλυση είναι εσωτερική φιλολογική υπόθεση, δεν αφορά τους μυημένους, δεν τη χρειάζονται. Στην εκπαιδευτική πράξη όμως, για να "παράγουμε" επαρκείς αναγνώστες, πρέπει να δώσουμε κλειδιά ανάγνωσης, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού. Για παράδειγμα, τι θα καταλάβαινε η κόρη μου από την Ελένη του Σεφέρη, αν δεν ήξερε την Ελένη του Ευριπίδη, το "αδειανό πουκάμισο" για το οποίο πολέμησαν στην Τροία, και τα του Δευτέρου παγκοσμίου και την εμπλοκή του ποιητή σ' αυτά; Δεν είναι αυτά η Ελένη, αλλά χωρίς αυτά δεν μπαίνεις στον πρόναο.
Ακόμα κι ο Ελύτης στο δοκίμιο που αναφέρεις, αν θυμάμαι καλά, μιλάει για τη σχέση μαθηματικών και ποίησης. Αν σου πω ότι εγώ που είμαι σκράπας στα μαθηματικά, μπορώ να κατανοήσω αυτή την πλευρά της, θα σε γελάσω.
Αλλού πάλι που αναφέρεται στον αγαπημένο μου Εμπειρίκο και μιλάει για την συγχώνευση οπτικών και ακουστικών ερεθισμάτων, μια βασική τεχνική του σουρεαλισμού, φαίνεται ότι δεν στηρίζεται μόνο στο βίωμα, ούτε ο ίδιος.
Βίωμα λοιπόν ναι, αλλά ανθρώπων που γνωρίζουν πώς μετουσιώνεται το βίωμα σε αισθητικό γεγονός. Από κει και πέρα πάνε "με τα πανιά τους" που λέμε στο νησί μου.

gyristroula2 said...

Θερσίτη, εσύ μου τα είπες όλα, όταν μου ομολόγησες ότι αποφεύγεις τον Παλαμά, για να μην τον προδώσεις, ακριβώς όπως κι εγώ. Αν δεν είχε συγκινηθεί η ίδια, πώς να σου δείξει το δρόμο;

Λορελάη said...

Γυριστρούλα μου συμφωνώ απολύτως μαζί σου. Δεν είμαι από αυτόυς που επικρίνουν τους φιλολόγους. Όπως δεν επικρίνω τους βιολόγους όταν αναλύουν επιστημονικά το φαινόμενο της ζωής. Η φιλολογική ανάλυση είναι βεβαιότατα και αναγκαία και χρήσιμη,για τους λόγους που λες και για άλλους ακόμη.
Απλά λέω ότι η φιλολογία, όπως κάθε επιστήμη, υπακούει -ορθά- στους κανόνες του Ορθού Λόγου. Με αυτούς όμως μόνο δεν μπορείς να μετέχεις -με την έννοια της μέθεξης- του ποιητικού γεγονότος, όπως δεν μπορείς να μετέχεις με τον ίδιο τρόπο, με τις γνώσεις που σου παρέχει η Βιολογία, του γεγονότος της Ζωής.
(φαντάζεσαι δυο ανθρώπους να σκέφτονται την ώρα που κάνουν έρωτα τις χημικές αντιδράσεις που συντελούνται στον οργανισμό τους, την ένωση των χρωμοσωμάτων τους κλπ.; Το παράδειγμα δεν είναι τυχαίο. Βρίσκω μεγάλη συγγένεια μεταξύ των "μηχανισμών" που κινητοποιεί η Τέχνη και ο έρωτας.)
Νομίζω άλλωστε ότι η ανάρτησή σου σ' αυτήν ακριβώς τη διάσταση του ποιητικού φαινομένου αναφέρεται (σου θυμίζω ότι μιλάς για μια ανεξήγητη συγκινησιακή φόρτιση).

vagnes said...

Ποια ειναι τα μαγικα μυστικα για να γινεις ποιητης;

Cyber Sex

  Όταν πρωτομπήκε στο ίντερνετ, εκεί στα μισά της τελευταίας δεκαετίας του προηγούμενου αιώνα, σκέφτηκε ότι είχε μια ωραία ευκαιρία να βελτι...