Δημήτρης Μαρωνίτης: Ιλιάδος Μετάφρασις ή Ανάστασις;

Χθες ήμουν στο Μουσείο Μπενάκη. Σε μια μικρή αίθουσα που γέμισε ασφυκτικά, περιτριγυρισμένοι από έργα τέχνης, ακούσαμε τον πανεπιστημιακό δάσκαλο, φιλόλογο και συγγραφέα, Δημήτρη Μαρωνίτη, να μας διαβάζει την καινούρια του ανέκδοτη μετάφραση της Α΄ Ραψωδίας της Ιλιάδας.
Θα μπορούσε και να είναι αυτή μια βραδιά "μεταξύ μας", φιλολογική, σχολαστική, περί όνου σκιάς, "έτσι το είπε αυτός", "αυτό εννοούσε", "έτσι έπρεπε να το πει"...ξέρετε, αυτά που σας κάνουν να μας αποφεύγετε εμάς τους φιλολόγους και με το δίκιο σας.
Δεν ήταν έτσι. Καθόλου όμως.
Κατ' αρχάς, ειπώθηκαν μεγάλες αλήθειες δίκην αστεϊσμού. Γελάσαμε, πριν καταλάβουμε πόσο λίγο αστείο ήταν: Τα κλασικά έργα ονομάζονται κείμενα, ακριβώς επειδή κείνται σε κατάσταση νεκροφάνειας, κοσμώντας βιβλιοθήκες και κανείς σχεδόν δεν τα διαβάζει. Η αναγνωσιμότητά τους φθάνει στο κάτω του 1%. Η Ιλιάδα η ίδια είναι έπος αδιάβαστο, ακόμα κι απ' αυτούς που την εκθειάζουν.
Τι άλλο είναι όμως η Ιλιάδα;
Βαρετή ή συναρπαστική; Ανδροκρατούμενη και πολεμοχαρής; Ή μήπως προκλητικά ακατάδεχτη και υπερήφανη, σε αντίθεση με την αγαπησιάρικη και πιασάρικη Οδύσσεια;
Τα ερωτήματα του ομιλητή ακούγονταν υπέροχα ασεβή, υπέροχα αντιφιλολογικά, σε αυτιά μυημένων, φιλολόγων, συγγραφέων, ποιητών, "επαρκών" ακροατών.
Ήταν σαν να μας ξανασύστηνε στο έπος, να καθάριζε την ακοή μας από τα παράσιτα της χρόνιας φιλολογικής αποστέωσης, πριν να μας διαβάσει.
Και συνέχισε: Τι είναι τελικά η Α ραψωδία; Ένα παιδαγωγικώς ακατάλληλο ανάγνωσμα. Ένας σκυλοκαυγάς με φοβερό υβρεολόγιο για γυναικοδουλειές, που παραλίγο να καταλήξει σε φόνο. Και κατέληξε να αφήσει άνεργο το βασικό ήρωα σχεδόν σε όλο το έργο. Ανεπανάληπτη πρωτοτυπία. Όχι μόνο βρίζει αυτός ο ποιητής τον ήρωά του από τον πρώτο στίχο (Μήνιν άειδε, θεά, Πηληιάδεω Αχιλήος ουλομένην...), αλλά και τον βγάζει από τη δράση σε όλο το έργο.
Κι όσο για τους θεούς, τα ίδια κάνουν, αλλά τη βγάζουν καλύτερα, αφού μετά τους καυγάδες τους το ρίχνουν στο φαΐ, στο πιοτό και στο γλέντι.
Κι έτσι πήγαμε στη μετάφραση. Σαν τους θεούς μεθυσμένοι, διατελούντες εν ευθυμία.
Κι έτρεχε ο λόγος σαν το νεράκι και μας πήρε μαζί του, μας συνεπήρε μεγάλους ανθρώπους ο Μεγάλος Παππούς, ο παραμυθάς, λες και πρώτη φορά το ακούγαμε αυτό το παραμύθι.
Η γνωστή υποβλητική φωνή του Δασκάλου που δανείστηκε ο Ποιητής, έφερε το τραγούδι του στα αυτιά μας μέσα απ' τους αιώνες, λυτρωμένο από σχόλια, μελέτες και διατριβές, καρφιά στο σώμα του το ατίμητο. Κι ακούσαμε τη Φωνή να σπάει όταν ο Αχιλλέας πικραμένος μιλάει στη μάνα του για το κακό που του 'καναν. Κι έσπασε μαζί και εκείνη η πανοπλία που φοράμε, όταν συναντιόμαστε με "γνωστά" και χιλιοδιδαγμένα κείμενα. Λες και θα μπορέσουμε ποτέ να διδάξουμε κάτι σε κάποιον αν πρώτα εμείς δεν έχουμε μαγευτεί από την ομορφιά του.
Ναι, Δάσκαλε, η μόνη αφύπνιση για τα "νεκροφανή" κείμενα είναι το φιλί της ζωής ενός καλού μεταφραστή, ενός καλού αναγνώστη, ενός καλού δασκάλου.
Σ' ευχαριστούμε.
ΥΓ: Το βιντεάκι μια άλλη ανάγνωση, μια άλλη μετάφραση, έτσι, για να θυμηθείτε λίγο την Ιλιάδα.