Thursday, October 23, 2008

Δημήτρης Μαρωνίτης: Ιλιάδος Μετάφρασις ή Ανάστασις;

Χθες ήμουν στο Μουσείο Μπενάκη. Σε μια μικρή αίθουσα που γέμισε ασφυκτικά, περιτριγυρισμένοι από έργα τέχνης, ακούσαμε τον πανεπιστημιακό δάσκαλο, φιλόλογο και συγγραφέα, Δημήτρη Μαρωνίτη, να μας διαβάζει την καινούρια του ανέκδοτη μετάφραση της Α΄ Ραψωδίας της Ιλιάδας.
Θα μπορούσε και να είναι αυτή μια βραδιά "μεταξύ μας", φιλολογική, σχολαστική, περί όνου σκιάς, "έτσι το είπε αυτός", "αυτό εννοούσε", "έτσι έπρεπε να το πει"...ξέρετε, αυτά που σας κάνουν να μας αποφεύγετε εμάς τους φιλολόγους και με το δίκιο σας.
Δεν ήταν έτσι. Καθόλου όμως.
Κατ' αρχάς, ειπώθηκαν μεγάλες αλήθειες δίκην αστεϊσμού. Γελάσαμε, πριν καταλάβουμε πόσο λίγο αστείο ήταν: Τα κλασικά έργα ονομάζονται κείμενα, ακριβώς επειδή κείνται σε κατάσταση νεκροφάνειας, κοσμώντας βιβλιοθήκες και κανείς σχεδόν δεν τα διαβάζει. Η αναγνωσιμότητά τους φθάνει στο κάτω του 1%. Η Ιλιάδα η ίδια είναι έπος αδιάβαστο, ακόμα κι απ' αυτούς που την εκθειάζουν.
Τι άλλο είναι όμως η Ιλιάδα;
Βαρετή ή συναρπαστική; Ανδροκρατούμενη και πολεμοχαρής; Ή μήπως προκλητικά ακατάδεχτη και υπερήφανη, σε αντίθεση με την αγαπησιάρικη και πιασάρικη Οδύσσεια;
Τα ερωτήματα του ομιλητή ακούγονταν υπέροχα ασεβή, υπέροχα αντιφιλολογικά, σε αυτιά μυημένων, φιλολόγων, συγγραφέων, ποιητών, "επαρκών" ακροατών.
Ήταν σαν να μας ξανασύστηνε στο έπος, να καθάριζε την ακοή μας από τα παράσιτα της χρόνιας φιλολογικής αποστέωσης, πριν να μας διαβάσει.
Και συνέχισε: Τι είναι τελικά η Α ραψωδία; Ένα παιδαγωγικώς ακατάλληλο ανάγνωσμα. Ένας σκυλοκαυγάς με φοβερό υβρεολόγιο για γυναικοδουλειές, που παραλίγο να καταλήξει σε φόνο. Και κατέληξε να αφήσει άνεργο το βασικό ήρωα σχεδόν σε όλο το έργο. Ανεπανάληπτη πρωτοτυπία. Όχι μόνο βρίζει αυτός ο ποιητής τον ήρωά του από τον πρώτο στίχο (Μήνιν άειδε, θεά, Πηληιάδεω Αχιλήος ουλομένην...), αλλά και τον βγάζει από τη δράση σε όλο το έργο.
Κι όσο για τους θεούς, τα ίδια κάνουν, αλλά τη βγάζουν καλύτερα, αφού μετά τους καυγάδες τους το ρίχνουν στο φαΐ, στο πιοτό και στο γλέντι.
Κι έτσι πήγαμε στη μετάφραση. Σαν τους θεούς μεθυσμένοι, διατελούντες εν ευθυμία.
Κι έτρεχε ο λόγος σαν το νεράκι και μας πήρε μαζί του, μας συνεπήρε μεγάλους ανθρώπους ο Μεγάλος Παππούς, ο παραμυθάς, λες και πρώτη φορά το ακούγαμε αυτό το παραμύθι.
Η γνωστή υποβλητική φωνή του Δασκάλου που δανείστηκε ο Ποιητής, έφερε το τραγούδι του στα αυτιά μας μέσα απ' τους αιώνες, λυτρωμένο από σχόλια, μελέτες και διατριβές, καρφιά στο σώμα του το ατίμητο. Κι ακούσαμε τη Φωνή να σπάει όταν ο Αχιλλέας πικραμένος μιλάει στη μάνα του για το κακό που του 'καναν. Κι έσπασε μαζί και εκείνη η πανοπλία που φοράμε, όταν συναντιόμαστε με "γνωστά" και χιλιοδιδαγμένα κείμενα. Λες και θα μπορέσουμε ποτέ να διδάξουμε κάτι σε κάποιον αν πρώτα εμείς δεν έχουμε μαγευτεί από την ομορφιά του.
Ναι, Δάσκαλε, η μόνη αφύπνιση για τα "νεκροφανή" κείμενα είναι το φιλί της ζωής ενός καλού μεταφραστή, ενός καλού αναγνώστη, ενός καλού δασκάλου.
Σ' ευχαριστούμε.
ΥΓ: Το βιντεάκι μια άλλη ανάγνωση, μια άλλη μετάφραση, έτσι, για να θυμηθείτε λίγο την Ιλιάδα.

9 comments:

Θερσίτης said...

Ευχαριστούμε για το ρεπορτάζ εμείς οι πολυάσχολοι. Για το Θερσίτη είπε τίποτε;

NdN said...

Εγώ πάλι μέσα σε αρχαία μεγάλωσα...αλλά καταφερα να διαφύφω προς την πρώτη δέσμη και τώρα να γεύομαι τις χαρες του Λονδίνου. Δεν το μετάνοιωσα καθόλου.

Και εμένα κάποιοι...γνωστοί μου πάνε σε φιλολογικά βραδυνά στην Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης. Σπανιότερα βέβαια πια.

Καλό ΣΚ gyristroula!

giorgos_st said...

Αυτή η τρομερή τάξη των Ιωάννου-Χριστιανόπουλου-Μαρωνίτη. Τρείς άνθρωποι που υπηρέτησαν και υπηρετούν (οι 2 απ' αυτούς) τα γράμματα με τον δικό τους μοναδικό τρόπο, κάποιοι έχουν ακόμα στα μάτια τους την εικόνα της κατάμεστης αίθουσας στη φιλοσοφική Θεσσαλονίκης τότε που "δίδασκε" Σεφέρη,άνθρωποι από άσχετες σχολές που στέκονταν 2 ώρες όρθιοι για να ακούσουν τον Δ.Μαρωνίτη. Εσείς σαν Αθηνοθρεμμένοι την χάσατε την ευκαιρία, αλλά τώρα τρέχει η γυριστρούλα και μεταφέρει την ατμόσφαιρα με επιτυχία οφείλω να ομολογήσω.
Καί κάτι ακόμα άσχετο,διακρίνω διαδικτυακές ενισχύσεις τοπικού ή τοπικιστικού(?) χαρακτήρα στο Μπλογκ!!! Μην υποψιαστώ συνθήκες αθέμιτου συναγωνισμού! γιατί θ' αρχίσω και γω να κερνώ τσικουδιά και καλιτσούνια ά και καζάν-ντιπί καθ'ότι μια διαπολιτισμικότητα την έχουμε.

meril said...

Μπράβο φιλενάδα!
Καλό πολύ καλό ρεπορτάζ
και μας γλύκανες ανακουφιστικά μεταδίδοντάς μας την είδηση πως η κληρονο΄μιά που μας έλαχε μπορεί να "σηκωθεί"
και η γραφή που παραδόθηκε να γίνει -επιτέλους-ετανάγνωστη

gyristroula2 said...

θερσίτη μου, έχουμε κι άλλες αναγνώσεις, δε φτάσαμε ακόμη σε σένα. Φρόντισε να είσαι εκεί. Αξίζει. Θα γνωρίσεις και κάποιον που έχει αποδείξει πως η Ιλιάδα είναι ειρηνικό έπος, στη διατριβή του.
ndn, γιατί δεν μου κάνει εντύπωση που μαθαίνω ότι έχεις μεγαλώσει με αρχαία; Γιατί, αν και τεχνοκράτης, τα ελληνικά σου είναι άρτια. (Και τα προφορικά). Αυτό είναι το ζητούμενο της παιδείας, φίλε μου, να μην τρώει η εξειδίκευση τη γενική μόρφωση, να μην έχουμε "αγράμματους" ειδικούς. Και ξέρω ότι ούτε οι θετικές επιστήμες και η τεχνολογία το θέλουν αυτό.
Γιώργο, την έζησα λίγο στην πόλη σου αυτή την ατμόσφαιρα. Και μετά προσγειώθηκα στη μούχλα της "ακαδημαϊκής" Αθήνας. Κι ακόμα κλαίω.
Όσο για τους Ανδριώτες, άσε μας, μωρέ, να βρεθούμε και είμαστε τόσο λίγοι και στην μπλογκόσφαιρα και στο νησί! Τι ανάγκη έχετε εσείς οι Κρητικοί που είστε ακόμη και στο DNA μας;
Αλλά αυτή τη...διαπολιτισμικότητα που πάει με καζάν ντιπί...να την εξετάσουμε...
Έτσι ακριβώς, μεριλού μου, αυτό είναι το νόημα. Πώς θα γίνουν πάλι δικά μας αυτά που ανήκουν σε μας!

Διονύσης Μάνεσης said...

gyristroula2,
Την καλημέρα μου και τη ζήλεια μου!
Όσο για τα τοπικιστικά που σε κατηγορούν, κράτα! Φαντάσου, ας πούμε, π.χ, ένα καλοκαιρινό βράδυ στη μικρή πλατεία της Χώρας το Μαρωνίτη να διαβάζει τη μετάφρασή του , φαντάσου τη μαγεία που θα αναδυθεί από τη χημεία ανθρώπου, έργου και τόπου. Α, όλα κι όλα, εκτός από την εκτίμηση διαρκείας στο δάσκαλο, η ψήφος μας στην Άνδρο!

gyristroula2 said...

Διονύση, μη ζηλεύεις, έλα την άλλη Τετάρτη στο Μπενάκη, στείλε μου email, αν το αποφασίσεις, να σου πω λεπτομέρειες.
Εσύ να ψηφίζεις Άνδρο, γιατί το όνομά σου απαντάται πολύ στο νησί και στην περιοχή μου ειδικά το καλύτερο και παλιότερο ξενοδοχείο το έχει ένας Μάνεσης. Τον πατέρα του μάλιστα τον έχει φωτογραφίσει εκπληκτικά ο Εμπειρίκος.

gyristroula2 said...

Και τώρα ένα σχόλιο που έλαβα δι' αλληλογραφίας από εκλεκτό ομότεχνό μου και φίλο μου. Το δημοσιεύω με την άδειά του και το απαντώ παρακάτω:
"...Θα ήθελα βέβαια να προσθέσω ότι ακόμη και στην πιο αυστηρή φιλολογική μελέτη όχι σπάνια διακρίνεις φως που σε οδηγεί στο μονοπάτι της συγκίνησης και της οξύνοης ακρόασης... Από ΕΚΕΙ άλλωστε το μεταλαμπαδεύει κι ο μεταφραστής, ειδικά ο συγκεκριμένος, όπως και όλα τα ερεθιστικά του ερωτήματα, μην το ξεχνάμε, γυριστρούλα μου, και μόνο κατηγορούμε τους φιλολόγους... Έχουν και τις εκλάμψεις τους, που ίσως κάνουν τα πολλά στραβά τους να αξίζουν
εν μέρει τον κόπο - ποτέ όμως η διδακτική αποστέωση. Είμαι σίγουρος ότι συμφωνείς, απλώς αυτός που διαβάζει για "τα καρφιά στο σώμα του το ατίμητο" ίσως παρεξηγήσει λίγο εσένα και τη Φιλολογία." Σταμάτης

gyristroula2 said...

Υπέροχη η ένστασή σου, φίλε μου.
Δεν καταφέρομαι κατά της επιστήμης μας, μα κατά της τάσης της να διογκούται υπερφυσικά σε βάρος των...πρώτων υλών της, των λογοτεχνικών έργων. Ειδικά στη διδασκαλία και στη συνομιλία της με τους μη ειδικούς, με το κοινό, ας πούμε.
Δεν είναι τυχαίο που δεν... αρέσουμε. Μπες σε μια τρίτη γυμνασίου και ρώτα τι μαθήματα τους αρέσουν. 5 χρόνια τώρα που το κάνω αυτό σε κάθε καινούρια Τρίτη που μπαίνω για την ιστορία, ούτε 10% δεν παίρνουμε. Τι κρίμα! Έχουμε θησαυρούς στα χέρια μας και τους κάνουμε βαρετή διδακτέα ύλη. Διδάσκουμε στα δευτεράκια και στα πρωτάκια τον Όμηρο με εγκιβωτισμούς, δραματικές περιγραφές, αφηγηματικές τεχνικές, ορολογίες που ούτε οι φιλόλογοι δεν τις ξέρουν, γιατί κάποιοι ιθύνοντες βγάζουν έτσι τα φιλολογικά απωθημένα τους.
Και κλέβουμε τον Όμηρο από τα παιδιά και τα παιδιά από τον Όμηρο! Κι άλλα...κι άλλα...
Εσύ, Σταμάτη μου, που παλεύεις να κάνεις μια διατριβή θελκτικό ανάγνωσμα και να φέρεις στους μαθητές τρίτης κατηγορίας λίγη αληθινή ομορφιά, ξέρεις πολύ καλά τι λέω!

Cyber Sex

  Όταν πρωτομπήκε στο ίντερνετ, εκεί στα μισά της τελευταίας δεκαετίας του προηγούμενου αιώνα, σκέφτηκε ότι είχε μια ωραία ευκαιρία να βελτι...