Μια έκθεση για τον έρωτα στην αρχαιότητα.

Πήγα σε μια έκθεση τη Μ. Τετάρτη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Έρως. Από τη Θεογονία του Ησιόδου στην ύστερη αρχαιότητα, η επίσημη ονομασία της. Ένα μεγάλο αφιέρωμα στον έρωτα όπως τον είδε και τον χάρηκε ο αρχαίος άνθρωπος. Γιατί όλη αυτή η έκθεση τη χαρά της ζωής απηχούσε, πιο παραστατικά από οποιαδήποτε άλλη απεικόνιση του αρχαίου πολιτισμού. Ξαφνικά, οι αρχαίοι μας έχασαν όλη τη μεγαλοπρέπεια, την αίγλη και το δέος που τους έχουν προσδώσει αιώνες αρχαιολατρίας και έγιναν απλοί άνθρωποι, με σάρκα και οστά, με επιθυμίες και συναισθήματα. Βασανισμένοι και χτυπημένοι ανελέητα από το παλιόπαιδο της Αφροδίτης, το παρίσταναν να τις τρώει με την "παντόφλα" από τη μάνα του, που απηυδισμένη του τις έβρεχε στα πισινάκια, γιατί δεν σταμάταγε τις ζαβολιές το σκανταλιάρικο. Και το χρυσοντύνανε το άτιμο οι καημένοι οι πιστοί, μπας και ευδοκήσει και τους φέρει το αντικείμενο του πόθου τους. Αυτό όμως αγέρωχο σαΐτευε θνητούς και θεούς, ακόμα και τα κακόμοιρα τα ζώα τρέλαινε, όταν βρίσκονταν στο διάβα του. Δεν τον εξιδανίκευε τον έρωτα ο αρχαίος άνθρωπος. Παρακαλούσε την Κύπριδα να του τον στείλει με μέτρο, να μην τον κυριεύσει ανελέητα, γιατί πάει το όνομα, πάει κι η αρετή, αν η λαβωματιά του είναι δυνατή. Μην ξεχνάμε και το κακό παράδειγμα, την ωραία Ελένη, που έσυρε δυο λαούς στην καταστροφή με τον έρωτά της. Τον ήθελε τον έρωτα να τον εμπνέει για μεγάλα κατορθώματα, να νικάει στους αθλητικούς αγώνες, να συνθέτει ωραίες μουσικές και να πλέκει ποιήματα, ύμνους, θεατρικά έργα. Να γονιμοποιεί τη φύση, να ευλογεί το γάμο, να διέπει ακόμη και σχέσεις φιλικές μεταξύ ανδρών, συμπολεμιστών, συναθλητών, συμποσιαστών, με τρόπο που δεν κατανοεί η εποχή μας, συνηθισμένη να στριμώχνει σε συρταράκια την ανθρώπινη σεξουαλικότητα κι αν δεν χωράει εκεί, τόσο το χειρότερο γι' αυτήν. Ήθελε από τον έρωτα να μην κάνει διακρίσεις, να τα βάζει ακόμα και με το Δία, που οι έρωτές του είναι το απόλυτο άλλοθι για κάθε κοινό θνητό που παραστρατεί: "Αγάπη μου, δε σου μοιάζει το παιδί, ο Δίας με παρέσυρε μεταμορφωμένος σε κύκνο." ή "Γυναίκα, εδώ απατάει ο Δίας την Ήρα, τι να κάνω κι εγώ ο φουκαράς, παρασύρθηκα!"
Κι όπως όλα εξελίσσονται, κι αυτό το παλιόπαιδο εδέησε τελικά κάπως να συμμαζευτεί, όσο περνάγανε τα χρόνια, να γίνει πιο φιλοσοφικό πιο κουλτουριάρικο, χωρίς όμως να χάσει καθόλου τη χοϊκότητά του, τη σαρκική του υπόσταση. Ακόμη και ο περίφημος πλατωνικός έρως προκύπτει σε ένα συμπόσιο με όλα τα καλά, φαγητό,κρασί, μουσικές, αυλητρίδες, ωραίους νέους, μέσα σε μια ατμόσφαιρα ερωτική και αισθησιακή, όπου οι συζητήσεις ισορροπούν ανάμεσα στο φιλοσοφικό στοχασμό, τα αστεία και τα ευτράπελα.
Και τη σκοτεινή πλευρά του έχει ο αρχαίος έρως, συνδεδεμένος το ίδιο με ζωή και θάνατο, παραστέκει σε ταφικά μνημεία και απεικονίζεται ως άγγελος θανάτου.
Τολμηρός επίσης, ασελγής, άσεμνος, βακχικός, δεν διστάζει να στολίζει αντικείμενα καθημερινής χρήσης με εικόνες που σήμερα μόνο για αυστηρώς ιδιωτική χρήση προορίζονται. Για το κακό το μάτι, γιόκα μου, θα έλεγαν οι αρχαίες γιαγιάδες ασφαλώς.
Τι με ξετρέλανε όμως περισσότερο από όλα τα εκθέματα; Το πιο άτεχνο από όλα! Και το πιο αστείο. Ένας κατάδεσμος, ένα μαγικό ξόρκι μιας αρχαίας κοπέλας για τον άτιμο τον Ερμία που την παράτησε. Τον παριστάνει λοιπόν τον ερίφη να τον τραβάει από τα μαλλιά ένας φρικτός πτηνόμορφος δαίμονας και μ' αυτόν τον τρόπο, λέει, θέλει να του προκαλέσει βαριά αρρώστια εμπύρετη, να καεί όπως την έκαψε. Κι άλλο ένα αστείο έκθεμα, ένα αρχαίο sms, μου έκανε εντύπωση. Δυο λογάκια πάνω σε ένα όστρακο πεταμένο σε ένα πηγάδι:"Ευμελίς ήκε ος τάχος Αρκέσιμος" δηλαδή Ευμηλίδα, έλα όσο πιο γρήγορα γίνεται. Αρκέσιμος.
Τώρα που το σκέπτομαι, αυτό το μηνυματάκι θα φέρει τα αρχαία πολύ πιο κοντά στους βαριεστημένους μου μαθητές, που δεν βλέπουν την ώρα να τελειώσει το μάθημα, για να ανταλλάξουν παρόμοια sms με το κορίτσι τους. Θα τους νιώσουν "κολλητούς" τους τους αρχαίους κι έχω ελπίδα έτσι να μάθουν και λίγη γραμματική παραπάνω.
Άλλωστε πριν από πολλά χρόνια ένας μαθητής μου αποφάσισε να γίνει φιλόλογος, όταν στη Δευτέρα γυμνασίου άκουσε να του διαβάζω το απόσπασμα της Ιλιάδας με τον έρωτα Δία και Ήρας. Ποτέ λοιπόν δεν ξέρεις τι καλό μπορεί να συμβεί αν πάψουν να πιστεύουν οι μαθητές ότι οι αρχαίοι ήτανε σοβαροί και αγέλαστοι σαν ήρωες αρχαίας τραγωδίας και αντίθετα ανακαλύψουν ότι ήξεραν να ζουν και να χαίρονται τις χαρές του έρωτα, ακόμα κι αν πολύ συχνά γίνονται πίκρες.