Μια παλιά ομιλία για επίκαιρα θέματα

Τώρα που ανάβει η διαβούλευση περί παιδείας και εν μέσω εξαγγελιών που αλλάζουν το τοπίο στην εκπαίδευση- αν γίνουν νόμος- έβγαλα από το συρτάρι μου μια ομιλία μου σε μια γενική συνέλευση του κλάδου, πριν από τέσσερα περίπου χρόνια. Για την ιστορία του πράγματος, η αλήθεια είναι ότι περίμενα αντιδράσεις, αποδοκιμασίες, ου ου, αλλά είχα εισπράξει θερμότατο χειροκρότημα, ήρθαν πολλοί και με συγχάρηκαν συγκινημένοι, ακόμα κι από αυτούς που λογικά έθιξα μ' αυτά που είπα. Και μετά συνεχίστηκαν όλα κανονικά και όλοι πήγανε και ψηφίσανε αυτούς που ψηφίζουν πάντα κι εγώ ούτε που ρώτησα πόσους ψήφους είχα πάρει. Τη δημοσιεύω, για να δηλώσω και πάλι πως ανήκω στην ίδια παράταξη των "ιδιωτών" και να μη με υπολογίζουν τώρα που κτυπάνε πάλι τα τύμπανα του πολέμου. Άσε που φαίνεται πως ορισμένα από όσα ζητούσα τότε είναι στην ατζέντα της νέας κυβέρνησης, με όλες τις επιφυλάξεις, φυσικά.

"Αναρωτιόμουνα πριν ανεβώ σ' αυτό το βήμα ως τι θα σας μιλήσω. Τι εκπροσωπώ; Η παράταξη που με φιλοξενεί στο ψηφοδέλτιό της, γνωστή ανέκαθεν για τον πλουραλισμό και τη δυσανεξία της στις αυστηρές γραμμές, δεν μου ζήτησε καμιά προσαρμογή, καμιά έστω "ευέλικτη" συμμόρφωση με θέσεις, προγράμματα, στόχους. Δέχτηκε να εκφράζω τη δική μου άποψη, όπως την εκφράζω, αυθόρμητα, περιγραφικά κι ελπίζω όχι γραφικά. Έτσι λοιπόν, αν δεν θέλω να εκφράζω μόνο τη δική μου ασήμαντη ατομικότητα, θα ήθελα να μπορούσα να εκπροσωπήσω τους απέχοντες, απεργοσπάστες, αδιάφορους, ιδιωτεύοντες συναδέλφους μου.
Συνάδελφοι, τίποτε δεν με προσδιορίζει καλύτερα απ' αυτόν τον όρο ιδιώτης, με όλο το εύρος της έννοιας από αρχαιοτάτων χρόνων. "Ουκ απράγμων, αλλ' αχρείος" που έλεγε κι ο Περικλής.
Τα τελευταία χρόνια δεν κατεβαίνω σε εθιμικές απεργίες, γιατί τις θεωρώ εντελώς ατελέσφορες και μόνο ωφέλιμες για τον κρατικό προϋπολογισμό και άλλοθι για έναν συνδικαλισμό που χάνει όλο και περισσότερο τη δυνατότητά του να πείθει.
Έρχομαι στις συνελεύσεις με βαριά καρδιά, ξέροντας λίγο πολύ τι θα ακούσω και νιώθοντας όλο και πιο συμβιβασμένη, κάθε φορά που αναπνέω τον επαναστατικό αέρα των εισηγήσεων. Λες και γύρισα στα φοιτητικά αμφιθέατρα του τέλους του '70. Μόνο που είμαι πια πολύ μεγάλη για να αντέξω σε τέτοια ύψη. Συνήθισα εδώ στα χαμηλά...
Δεν έχω λυμένο το οικονομικό μου πρόβλημα και δεν θα έκανα ιδιαίτερα στους μαθητές μου, ακόμα κι αν δεν είχα να φάω. Αυτή είναι η μόνη επανάσταση που μου απέμεινε. Τόσα χρόνια είναι κοινό μυστικό πως πολλοί από μας πλουτίζουν από ιδιαίτερα σε μαθητές τους και τροφοδοτούν ένα παρασιτικό κύκλωμα τέτοιων πελατειακών σχέσεων, που θα έκαναν το Γιοσάκη αρσακειάδα. Μόνο λίγοι φροντιστές το καταγγέλλουν γιατί τους κλέβουν το...παντεσπάνι.
Τόσα χρόνια βλέπω στα σχολεία δίπλα σε άξιους συναδέλφους μια μειοψηφία απαράδεκτων εκπαιδευτικών, που πολλοί από αυτούς, όχι μόνο δεν είναι ικανοί να σταθούν σε μια τάξη επιστημονικά και παιδαγωγικά- ποιος μπορεί πια να ισχυριστεί ότι είναι με τόση επιμορφωτική στασιμότητα- αλλά αποτελούν πραγματική απειλή για την ψυχική και πνευματική υγεία των μαθητών τους και του σχολικού περίγυρου. Έχω δει διευθυντές, μαθητές, γονείς, καθηγητές, σε απόγνωση. Συνήθως ηπληγή κακοφορμίζει και κρατάει χρόνια αιχμάλωτη την εκπαιδευτική κοινότητα. Ουσιαστικά δεν υπάρχει μηχανισμός άμυνας και προστασίας εκπαιδευτικών και μαθητών.
Τόσα χρόνια ακούω ότι η αξιολόγηση θα είναι ένας μπαμπούλας για την ελευθερία των εκπαιδευτικών, θα χειραγωγήσει το δάσκαλο, θα τον κάνει πειθήνιο όργανο της εξουσίας. Είναι τόσο δύσκολο να διατυπώσουμε πέντε προτάσεις για το πώς θα το αποφύγουμε αυτό, βασισμένοι στη διεθνή πρακτική; Τους ρωτήσαμε τους μαθητές που αξιολογούμε χωρίς κανένα ενδοιασμό, πόσο ανελεύθεροι αισθάνονται;
Η αξιολόγηση είναι ο μόνος επιστημονικά αποδεκτός τρόπος για τη βελτίωση ενός συστήματος. Πώς θα βάλεις στόχους, πώς θα εντοπίσεις αδυναμίες, πώς θα καταφύγεις σε ανατροφοδοτική, επιμορφωτική διαδικασία, αν δεν αξιολογήσεις. Τον εαυτό σου, το μαθητή, το βιβλίο, τη μέθοδο κλπ κλπ.
Τώρα μας αξιολογούν οι ξένοι μέσω των μαθητών μας. Έρχονται, λέει, τελευταίοι σχεδόν σε όλα. Στα μαθηματικά, στη γλώσσα...Τελειώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση σε μεγάλο ποσοστό λειτουργικά αναλφάβητοι. Λέτε να είναι όργανα του παγκόσμιου καπιταλισμού αυτοί οι αξιολογητές; Και οι Φινλανδοί τι είναι; Τα δικά τους παιδιά;
Αυτό από μόνο του εξηγεί γιατί θεωρώ ατελέσφορες τις απεργίες. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα τόσο αναποτελεσματικό πώς να διεκδικήσει καλύτερη υποδομή, μισθούς, κοινωνικούς πόρους γενικά. Ακόμα κι αν αύριο έπεφτε πολύ χρήμα στην εκπαίδευση, θα άλλαζαν πολλά; Ο Γιαννάκης θα μάθαινε καλύτερα τη μητρική του γλώσσα; Καλύτερα μαθηματικά; Ή μήπως θα έπρεπε πάλι να τον διαβάζει η μαμά του στην αρχή κι αργότερα ο φροντιστής του;
Ας μη βιαστεί κάποιος να μου πει για το σύστημα εισαγωγής και τον ανελέητο ανταγωνισμό που προωθεί. Τώρα μιλάμε για υποχρεωτική εκπαίδευση. Το εννιάχρονο σχολείο. Μετά πράγματι, ακόμα κι αν όλα αλλάξουν προς το πολύ καλύτερο στο λύκειο, το σύστημα εισαγωγής θα τροφοδοτεί πάντα την παραπαιδεία. Εμείς πράγματι θέλουμε να αλλάξει το σύστημα; Ρεαλιστική πρόταση έχουμε, πέρα από την ελεύθερη πρόσβαση στα πανεπιστήμια;
Μην περιμένετε από μένα προτάσεις ολοκληρωμένες, δεν είμαι κόμμα, ούτε ομοσπονδία, ούτε καν παράταξη. Περιμένω τόσα χρόνια να ακούσω κάτι που να είναι ουσιαστικό, που να είναι αντίστοιχο της εκπαιδευτικής ιστορίας αυτού του τόπου, που υπήρξε ρηξικέλευθη και πρωτοπόρος σε δύσκολους καιρούς. Περιμένω τα επιστημονικά σωματεία να έχουν ολοκληρωμένη άποψη για το περιεχόμενο σπουδών και τη μέθοδο, να μην τα αφήνουν όλα στους πολιτικούς και τους συνδικαλιστές, να μη σέρνονται πίσω από τις εξελίξεις, όπως πρόσφατα η Ένωση Φιλολόγων που τα έβαλε με τους δήθεν άσχετους καθηγητές γαλλικών που θα διδάξουν ιστορία, ενώ οι δύστυχοι εκπαραθυρώθηκαν από τα σχολεία τους ξαφνικά, λες και τόσα χρόνια δεν διδάσκουμε εμείς οι φιλόλογοι παν το επιστητό, έχουμε δεν έχουμε σχέση μ' αυτό (εγώ πχ έχω διδάξει Κοινωνιολογία και Πολιτική Οικονομία). Λες και τόσα χρόνια δεν έχουμε δει τις αναθέσεις φιλολογικών μαθημάτων που έχουν οι άλλες ειδικότητες.
Τόσα χρόνια διδάσκονται τα έρμα τα αρχαία στο γυμνάσιο και φέτος ανακάλυψαν πόσο λάθος διδάσκονται. Γιατί τόσα χρόνια δεν μας λέει κάποιος το σωστό να πορευθούμε κι εμείς;
Τόσα περιώνυμα ινστιτούτα, πανεπιστήμια, ενώσεις, επιτροπές, πνευματικοί άνθρωποι, γιατί σιωπούν;
Όχι συνάδελφοι, δεν ομφαλοσκοπώ φιλολογικά. Για την αναβάθμιση της εκπαίδευσης μιλάω. Γι' αυτά που μπορούν να γίνουν σχεδόν χωρίς χρήματα και να κάνουν πιο ανταγωνιστικό το "προϊόν" μας, έτσι που να μπορούμε να αξιώσουμε και να πάρουμε χρήματα γι' αυτό. Δεν μπορούμε να εξαιρεθούμε εμείς από τον κανόνα του καλώς ή κακώς εννοούμενου ανταγωνισμού, της "αγοράς", κι ας μην μας αρέσει ο όρος.
Κι εμείς ως πελάτες της εκπαίδευσης, ως γονείς, πληρώνουμε ακριβά τις χαμηλές υπηρεσίες της. Οφείλουμε να δούμε τα πράγματα κι απ' αυτή τη σκοπιά, πριν φτάσουμε κι εμείς οι ίδιοι να συναινέσουμε σε κάτι αντίστοιχο με την ιδιωτικοποίηση άλλων τομέων, προκειμένου να μη χάσουμε τη δουλειά μας. Ποιος θα προασπίσει μια εκπαίδευση μόνο κατ' όνομα δημόσια και δωρεάν; Τα λεφτά μας να πάμε σε άλλο μαγαζί θα μας πούν οι φορολογούμενοι πολίτες και θα έχουν και δίκιο.
Τώρα θα μου πείτε, καλά, εσύ όπως μας τα λες, πρέπει να αλλάξει το σύμπαν στην εκπαίδευση, για να μπορούμε να διεκδικήσουμε αξιοπρεπή μισθό, μεγαλύτερα κονδύλια χρηματοδότησης, δικαιότερο νομοθετικό πλαίσιο;
Προς θεού, δεν είμαι τόσο μαξιμαλίστρια.
Πιστεύω ότι όσο πάει, θα αναγκαστούμε να αγωνιστούμε για όλο και στοιχειωδέστερα πράγματα, γιατί όλο και θα υποχωρούμε, όλο και θα αμυνόμαστε, καθώς θα χάνουμε το ένα κεκτημένο μετά το άλλο.
Τίποτε δεν είναι κεκτημένο, συνάδελφοι.
Μπορεί τίποτε να μη μας χαρίστηκε, μα και τίποτε δεν μας δόθηκε, μόνο και μόνο γιατί αγωνιστήκαμε, όταν δεν το υποστήριζε μαζί μας η κοινωνία.
Εμείς δεν μπορούμε να κλείνουμε τους δρόμους, να κατεβάζουμε τους διακόπτες, να σταματάμε τα μέσα συγκοινωνίας. Για να μη φτάσουμε να σταματάμε τα σχολεία από την εκπαιδευτική διαδικασία, γιατί είναι το μόνο που πονάει, πρέπει να βρούμε τρόπο να μην πηγαίνουμε για μάθημα και να είναι τόσο σημαντικό, όσο και να μην έχουμε ρεύμα, αλλιώς πρέπει να βρούμε άλλο τρόπο να παλέψουμε. Και ίσως είναι καιρός να βρούμε αυτόν τον άλλο τρόπο, πριν να είναι πολύ αργά.
Παρόλο αυτό το ζοφερό τοπίο που σας περιέγραψα, εγώ ελπίζω.
Σε τι;
Σε μας.
Σε μας τους ιδιώτες.
Σ' αυτόν τον κοιμισμένο γίγαντα της εκπαίδευσης.
Σ' αυτόν τον άνθρωπο που αν δεν έδινε την ψυχή του κάθε μέρα, θα είχε κλείσει το μαγαζί προ πολλού.
Σ' αυτόν που τον είχα χάσει τόσα χρόνια ζώντας σε ένα μικρό νησί και βλέποντας όλο και νεότερους συναδέλφους και όλο και για λιγότερο χρόνο.
Και πράγματι δεν περίμενα τόσα πολλά.
Δεν περίμενα να έχει αντισταθεί τόσο πολύ στην παραίτηση, στη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, στον ωχαδελφισμό.
Πραγματικά ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για μένα.
Ελπίζω όχι και για σας, τους υπεύθυνους εκπροσώπους μας.
Εσείς οφείλετε να ξέρετε ότι όλη αυτή η ιδιώτευση, όλη αυτή η απογοήτευση των συναδέλφων, δεν είναι βόλεμα, εφησυχασμός, αδιαφορία.
Από τη στιγμή που θα το κατανοήσετε αυτό και θα αρχίσετε να ρωτάτε τους καθηγητές στα σχολεία για τη δική τους γνώμη, τα δικά τους προβλήματα και τις λύσεις που εντοπίζουν στο χώρο της δουλειάς τους, ίσως πάψετε να μιλάτε τόσο ξένη σε μας γλώσσα.
Ίσως πάψετε να υιοθετείτε γραμμές και θέσεις ξένες προς εμάς, γενικόλογες, εξόχως πολιτικές, ελάχιστα εφαρμόσιμες.
Ίσως τότε να κάνουμε κάτι μαζί να γίνει καλύτερο αυτό που όλοι μας πονάμε, η δημόσια παιδεία."