Τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε;

Με αφορμή τον ωραίο διάλογο που ξεκίνησε ο θερσίτης, παίρνω τη σκυτάλη, για να μιλήσω κι εγώ για το επίμαχο ζήτημα της διδασκαλίας της γλώσσας.
Κοινή διαπίστωση όλων μας, τα προβλήματα στο γραπτό λόγο των μαθητών, σε όποια τάξη κι αν τους παραλάβουμε. Ε, λοιπόν όχι, δεν είναι έτσι. Αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, (πχ, δυσλεξία) και όσα παιδιά μεταναστών ήρθαν πρόσφατα στη χώρα μας, τα υπόλοιπα είναι τόσο γλωσσικά καταρτισμένα, ΟΣΟ ΚΑΛΑ ΕΧΟΥΝ ΔΟΥΛΕΨΕΙ ΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥΣ, σε όλες τις τάξεις και τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Ας σταματήσει επιτέλους αυτό το ανέκδοτο για συνωμότες εναντίον της μόρφωσης των μαθητών, εμείς είμαστε οι ολετήρες και οι σωτήρες του γλωσσικού επιπέδου των μαθητών μας.
Επίσης, καιρός να παραιτηθούμε κι από το άλλο εύκολο άλλοθί μας, που κι εγώ κατά καιρούς το έχω καταβολευτεί, ότι το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των γονιών φταίει, εν είδει πεπρωμένου, για το χαμηλό γλωσσικό επίπεδο των παιδιών τους. Λες και δεν είναι ΑΥΤΟΣ ακριβώς ο ρόλος μας, να αίρουμε μέσω της παιδείας, τις κοινωνικές ανισότητες και να μην αφήνουμε το "σπίτι" να κάνει ή να μην κάνει τη δική μας δουλειά.
Ας περιαυτολογήσω λίγο: Ήμουν ένα χωριατάκι αγρίμι, από ένα χωριουδάκι 10 σπιτιών, δυο ώρες μακριά από σχολεία,μαγαζιά, ηλεκτρικό, αυτοκίνητο, με γονείς που μόνο ο ένας τελείωσε το δημοτικό, με μόνο βιβλίο στο σπίτι τον Καζαμία, και με γλωσσικό επίπεδο τα "αντριώτικα", που έγραψα στην ανάρτηση του Γιώργου και κανείς δεν τα κατάλαβε, και στο σχολείο έμαθα ελληνικά και νέα και αρχαία, χωρίς φροντιστήρια και βοηθήματα, χωρίς καν να είμαι τέρας εξυπνάδας. Αν εγώ δεν μπορώ σήμερα να κάνω για τα παιδιά των άλλων αυτό που σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες και με ελάχιστη παιδαγωγική κατάρτιση, έκαναν για μένα οι δάσκαλοί μου, καλύτερα να παραδεχθώ ότι πρέπει να αλλάξω επάγγελμα.
Ευτυχώς πάντως, κάποιοι μπορούν. Παρέλαβα από το δημοτικό μια Πρώτη γυμνασίου φέτος στη Γλώσσα, αποτελούμενη στην ολότητά της, σχεδόν, από παιδιά οικοδόμων, τεχνιτών,εργατών,αγροτών, που το πολύ να εχουν τελειώσει ένα λύκειο, ο ένας ή και οι δύο γονείς. Τα πρώτα κείμενα που πήρα στα χέρια μου έχουν στην πλειοψηφία τους το επιθυμητό γλωσσικό επίπεδο, ορθογραφία, στίξη, σύνταξη, παραγραφοποίηση, ωραία γραφή. Και ήταν έκπληξη ευχάριστη, αλλά καθόλου τυχαία. Ένας δάσκαλος δούλεψε καλά δυο χρόνια, όπως μου είπαν ΟΛΑ τα παιδιά. (Συγχαρητήρια, συνάδελφε Γιάννη Μακρυγιάννη, που τώρα είσαι κάπου στην Αθήνα και πιθανόν δεν θα σε δω ποτέ στη ζωή μου)
Θα μου πείτε υπεραπλουστεύεις, γενικεύεις, κατηγορείς συλλήβδην για ανικανότητα τους ομοτέχνους σου. Ναι, τα δύο πρώτα ισχύουν, γιατί μια ανάρτηση δεν μπορεί παρά να είναι έκφραση γνώμης και εμπειρίας, χωρίς τις επιστημονικές περγαμηνές άρθρου ή μελέτης, όμως δεν ισχύει το τρίτο.
Δεν πιστεύω ότι οι συνάδελφοί μου είναι ανίκανοι για αποτελεσματική γλωσσική διδασκαλία, απλώς παγιδεύονται στην καθεστηκυία τάξη, συμμορφώνονται με τις υποδείξεις της ιεραρχίας, του αναλυτικού, του εγχειριδίου. Δεν αυτενεργούν, δεν οργανώνουν αποτελεσματικά τη δουλειά τους με βάση τις ανάγκες των μαθητών, δεν εμπιστεύονται το ένστικτό τους. Κι έτσι, αν ακολουθήσει κανείς τα ειωθότα, διδάσκει σχολικό εγχειρίδιο κι όχι γλώσσα, όπως σοφά μου είπε ο θερσίτης.
Να λοιπόν μερικά κόλπα που με έχουν βοηθήσει πολύ να υπερβώ το σκόπελο της τυποποίησης:
1. ΔΕΝ μένω πιστή στο βιβλίο. Κρατάω μόνο όσες ασκήσεις και κείμενα υπηρετούν το στόχο, χωρίς όμως να βομβαρδίζω τα παιδιά με άπειρες φωτοτυπίες γλωσσικών ασκήσεων. Μέτρο, έλεγχος με τεστάκια και...πάμε παρακάτω.
2. ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ με ενδιαφέρει πολύ. Όχι γραμματική για τη γραμματική, συντακτικό για το συντακτικό. Όλα αυτά, αν δεν υπηρετούν τον ΓΡΑΠΤΟ και ΠΡΟΦΟΡΙΚΟ λόγο των παιδιών, είναι χάσιμο χρόνου. Κι αν επίσης έχουν κατακτηθεί στο γραπτό λόγο, είναι ανώφελο να κατατρυχόμαστε με αυτά και να χάνουμε το στόχο. Κι ο στόχος είναι να ΜΙΛΗΣΟΥΝ και να ΓΡΑΨΟΥΝ οι μαθητές. Να μηχανευτούμε τρόπους που θα τους φέρουν μπροστά από την τάξη να μιλάνε, να παρουσιάζουν, να διαλέγονται, να ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ, γιατί μέσω της επικοινωνίας αναπτύσσεται και καλλιεργείται ο λόγος, αλλιώς μένει σε επίπεδο καθημερινής...εξυπηρέτησης. Τι γίνεται συνήθως στη διδασκαλία της γλώσσας; Ανάγνωση έτοιμων ασκήσεων και εργασιών κι ούτε καν αυτή, διόρθωση κατά μόνας γραπτών, και μετά, εξάψαλμος και παρατηρήσεις και υποδείξεις και...ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ, αφόρητος και απωθητικός.
3. Ας έρθουμε τώρα στην αυτής εξοχότητα της γλωσσικής διδασκαλίας, στην έκθεση.
Εδώ, κάπως έχουμε συνωμοτήσει να βρούμε χίλιους τρόπους που στομώνουν τη χαρά της έκφρασης, τη δημιουργικότητα, το παιχνίδι, την έμφυτη ροπή κάθε παιδιού να μας γράφει, όπως ζωγραφίζει, όπως μιλάει, όπως τραγουδάει. Γιατί γράφει για να μιλήσει σε ΜΑΣ, να μας παρουσιάσει τη σκέψη του, την ψυχή του. Σιγά μην το ακούμε. Λάθη βλέπουμε, ελλείψεις, προβλήματα. ΣΤΟΠ. Πρώτα ακούμε, πρώτα λαμβάνουμε το μήνυμα, πρώτα χαιρόμαστε που ΜΑΣ έγραψε ο μαθητής μας και μετά αρχίζουμε τις κοκκινίλες. Και το πιο ανελλήνιστο γραπτό έχει κάτι καλό για μας, κάποιο δωράκι, που δεν πρέπει να μείνει ανεπίδοτο. Εγώ ας πούμε κάνω ό,τι και με τα απαγορευμένα γλυκά, κλέβω ένα...σοκολατάκι την ώρα που το παραδίδει ή όσο το γράφει, γιατί ΑΝΥΠΟΜΟΝΩ και δεν μπορώ να περιμένω. Το παιδί πρέπει να γράφει, γιατί κάποιος ΓΟΥΣΤΑΡΕΙ να διαβάσει το κείμενό του, άσε που υπήρξαν κάτι "παλιόπαιδα" που με έβαζαν κάποτε κι εμένα να γράφω, για να δούμε τι ψάρια πιάνω.
4. Σημασία επίσης έχει, στο γυμνάσιο, η μεγάλη ποικιλία επιλογής θέματος. Πάνω στην ίδια ενότητα βγαίνουν καμιά δεκαριά ωραία και πρωτότυπα θεματάκια, έτσι που να μην ξέρουν τι να πρωτοδιαλέξουν τα...παλιόπαιδα. Στα δυο πρώτα χρόνια ΔΕΝ διδάσκω μεθοδολογία, γιατί τα θέματα είναι απλά και ακολουθούν την πορεία της σκέψης του παιδιού, την οποία και σέβομαι: Πχ μπορεί να περιγράψει μια εκδρομή αρχίζοντας από το τέλος, από τη μέση, εστιάζοντας σε ένα γεγονός, ΟΠΩΣ ΚΑΝΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ, χωρίς εμμονή στη ΣΕΙΡΑ των πραγμάτων. Αν αγαπήσουν το γράψιμο και το καλλιεργήσουν με πολλούς τρόπους (πχ μπλογκ, εφημερίδα), στην τρίτη γυμνασίου ή στο λύκειο, θα είναι έτοιμα να επεξεργαστούν συνθετότερα θέματα και να μάθουν μεθοδολογία γραπτού λόγου. ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΧΕΙ ΝΑ ΧΑΙΡΟΝΤΑΙ ΝΑ ΓΡΑΦΟΥΝ.
5. Ένα άλλο μεγάλο μυστικό είναι η διόρθωση. Πρώτα πρέπει να υπάρχουν πρώτες βοήθειες την ώρα του γραψίματος, με το "ασθενοφόρο" που λέγαμε σε μια παλιά ανάρτηση, τον καθηγητή που πάει σε όποιον σιωπηρά του το ζητάει και τον...ξεμπλοκάρει, βοηθώντας τον να ξεπεράσει τις άμεσες δυσκολίες.
Μετά, το πράγμα πάει στην...αλληλογραφία. Γράφω παρατηρήσεις, προτείνω διορθώσεις, επεκτάσεις, προεκτάσεις, επισκευές, μερεμέτια, μου τα φτιάχνουν και ξανά μανά αλληλογραφία. (Ωραία που θα βοηθούσε εδώ η νεοεισερχόμενη τεχνολογία!)
Τέλος, μαζεύω τα λάθη, τα κωδικοποιώ και βασίζω σ' αυτά τη διδασκαλία της γλώσσας. Εδώ δεν έχω καμιά ουσιαστική βοήθεια από εγχειρίδια, βοηθήματα, έρευνες, βιβλιογραφία, αφού η ανάλυση λαθών είναι ο επιστημονικός κλάδος που τροφοδοτεί τη διδασκαλία όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών, εκτός από τη δική μας. Εμείς διδάσκουμε τη νέα ελληνική σαν γλώσσα νεκρή, προορισμένη μόνο για ανάγνωση και εφαρμογή κανόνων και την αρχαία ελληνική σαν...ομιλούμενη γλώσσα (δείτε τις ασκήσεις των σχολικών εγχειριδίων).
6. Επειδή κάπου πρέπει να μπει μια τελεία, αν και αυτό είναι θέμα για πολλές αναρτήσεις, θεωρώ ως βασικό κανόνα το ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΓΡΑΦΩ. Όλα τα άλλα είναι βοηθήματα, συμπεριλαμβανομένων και του προφορικού λόγου και της ανάγνωσης εξωσχολικών βιβλίων. Επομένως δεν πρέπει να περιοριζόμαστε στη μια έκθεση κάθε 15 και ούτε, που προβλέπεται, αλλά να κάνουμε τη συγγραφή κειμένου αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του μαθητή, όπως το επίκαιρο πλύσιμο των χεριών, ας πούμε.
Όλα τα προηγούμενα προϋποθέτουν πολύ περισσότερη δουλειά, μέσα και έξω από την τάξη, συγκριτικά με τη συνήθη από καθέδρας αγόρευση, την αφ' υψηλού διόρθωση και κατηφή επιτήρηση την ώρα της συγγραφής της έκθεσης και, κυρίως, την ευλαβή προσκόλληση στο σχολικό εγχειρίδιο, που σε πάει μόνο του κατά κρημνόν, χωρίς να προσπαθήσεις καθόλου. Δεν φτάνουν όμως. Για να λειτουργήσουν καθολικά και εποικοδομητικά, πρέπει κάποιος να στα υποδείξει από νωρίς, πριν να αφήσεις γουλί μερικά μαθητικά κεφαλάκια με τις μπαρμπέρικες δοκιμές σου, και κάποιος να σε παροτρύνει να μην διολισθήσεις στην ευκολία και στην ήσσονα προσπάθεια. Ναι, μιλάω για έναν σύμβουλο, αξιολογητή, επόπτη, ο οποίος θα συνεργάζεται μαζί σου, θα σε βοηθάει να προσδιορίσεις στόχους, μέσα, να μετρήσεις το αποτέλεσμα, να διορθώσεις λάθη...
Γιατί δεν γίνεται, λυπάμαι, να αφήνουμε και τη διδασκαλία της γλώσσας στον πατριωτισμό και στο φιλότιμο των δασκάλων.
Και γιατί, αν ψοφάνε τα έρμα τα πρόβατα, ας αρχίσουμε να ασχολούμαστε και λίγο με τον τσομπάνη και τη βοσκή...