Λάθος μου ωραίο!

Ανέκαθεν ήμουν συμφιλιωμένη με τα λάθη και τα δικά μου και των μαθητών μου.
Μου αρέσει να ερμηνεύω το ρήμα αμαρτάνω με την αρχαιοελληνική έννοια: σφάλλω, κάνω λάθος. "Ένα σφάλμα έκανα" που λέει και το τραγούδι. Πιο απελευθερωτική, απενοχοποιητική γλώσσα από την αρχαία ελληνική, δεν υπάρχει...
Στην τάξη πάλι, μιλάω συχνά για "ωραία λάθη", εκδηλώνω την ευαρέσκειά μου, όταν ένας μαθητής έχει λάθη στις ασκήσεις που φέρνει από το σπίτι ή λύνει μια άσκηση γραμματικής λανθασμένα στον πίνακα. Αντίθετα, απογοητεύομαι εμφανώς με αλάνθαστες απαντήσεις σε δύσκολες ασκήσεις, αφού ή αντιγράφηκαν ή έγιναν σωστές "κατά λάθος", πράγμα που αποδεικνύω ευκολότατα με μια μικρή παραλλαγή της άσκησης προς επίλυση ή με το φαρμακερό: "ρίξε μια ματιά στο τετράδιό σου και πες το μου αυτό με δικά σου λόγια, χωρίς να το διαβάζεις από μέσα".
"Από τα λάθη μας μαθαίνουμε", το δόγμα μου. Κανείς ποτέ δεν έμαθε από τα σωστά του, ακόμα κι αν πήρε μεγάλους βαθμούς και πέρασε στο πανεπιστήμιο. Όσες γνώσεις δεν του χρειάζονται στη ζωή, τις καταχωνιάζει στο πιο βαθύ σεντούκι της μνήμης και στο τέλος από την πολλή αχρηστία, δεν μπορεί πια να ανασύρει τίποτε από κει μέσα, έχουν σκουριάσει και οι κλειδαριές και τα κλειδιά. Έλα όμως που τα άτιμα τα λάθη, ακόμα κι αν αφορούν "άχρηστες" γνώσεις, έχουν την εμμονή να μη χάνονται ποτέ! Πώς να ξεχάσω φερ' ειπείν μια άσκηση της γεωμετρίας στη Β΄γυμνασίου, που μόνο εγώ από ολόκληρη τάξη την έλυσα επινοώντας ένα καινούριο θεώρημα(ας το πούμε τώρα Γυριστρούλειο), ενώ ήταν μια "εύκολη" εφαρμογή της γνωστής και σε μένα θεωρίας;
Αυτές λοιπόν οι ιδέες δεν είναι καθόλου δικές μου ανακαλύψεις. Χρόνια τώρα στην παιδαγωγική βιβλιογραφία τα λάθη ερευνώνται και αξιοποιούνται επαγωγικά για τη μάθηση. Μια τέτοια επιστημονική ανάλυση εφαρμόζεται και στη γλωσσολογία, η error analysis.
Ολόκληρες θεωρητικές προσεγγίσεις των γλωσσικών λαθών πηγάζουν από τη θέση ότι τα λάθη στη γλώσσα δεν είναι, όπως πίστευαν παλιά οι επιστήμονες, ανεπιθύμητα και αποφευκτέα. Αντιθέτως,πολλά από αυτά είναι υγιή δείγματα της γλωσσικής εξέλιξης, του δυναμισμού της γλώσσας, που ψάχνει τρόπους να απαντήσει στις απαιτήσεις των καιρών.
Και όσα από αυτά αντισταθούν στις διορθώσεις των δασκάλων και των καθαρολόγων, θα φτιάξουν την καινούρια μορφή της γλώσσας, που κανείς πια δεν θα τολμάει να τη διορθώσει. Παράδειγμα, ένας φιλόλογος του 2ου αιώνα μ.Χ. συμβούλευε: "Σκίμπους λέγε αλλά μη κράββατος", "βρέχειν αντί του ύειν...παντελώς αποδοκιμαστέον", ενώ δίπλα του η ζωντανή γλώσσα των ευαγγελίων "του έβγαζε γλώσσα" λέγοντας: "βρέχει επί δικαίους και αδίκους", "Άρον τον κράββατόν σου"
Από την άλλη φυσικά, κανείς δεν ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να διορθώνονται τα λάθη των μαθητών που γίνονται από άγνοια ή απροσεξία. Ίσα ίσα που αυτή η διόρθωση είναι ένα από τα καλύτερα εργαλεία στη διδασκαλία της γλώσσας και ειδικά στην παραγωγή κειμένου. Με βάση αυτά τα λάθη, θα πρέπει να οργανώνεται το μάθημα της γλώσσας, αφού τα ταξινομήσουμε και τα ιεραρχήσουμε. Στόχος πάντα, όχι απλώς να τα διορθώσουμε, αλλά να αφήσουμε τους μαθητές να ασκηθούν στην αυτοδιόρθωση τους, παρέχοντάς τους όλες τις βοηθητικές πληροφορίες, με τη μορφή παραδειγμάτων, ασκήσεων, κανόνων κλπ.
Πουθενά όμως, ούτε στα...προχωρημένα καινούρια βιβλία δεν υπάρχει ανάλογο υλικό, πουθενά δεν συνδέεται η διδασκαλία γλωσσικών φαινομένων με τα λάθη που κάνουν σ' αυτά οι μαθητές, ούτε πια θεωρείται αναγκαία η διόρθωση των εκθέσεων στην τάξη, που ακολουθούσε παλιά τη συγγραφή τους. Τώρα η έκθεση μπορεί να μη γίνει και καθόλου, πόσο μάλλον η διόρθωση!
Το ελληνικό δημόσιο και η Ε.Ε. πλήρωσαν γενναιόδωρα εκδοτικούς οίκους, συγγραφείς, γραμματείς και φαρισαίους να βγάλουν βιβλία και εκπαιδευτικό υλικό, αλλά πάλι οι θερσίτηδες και οι διονύσηδες θα ανασκουμπωθούν, για να γράψουν "βιβλία" που θα διδάσκουν γλώσσα κι όχι αφασία.
Καλή δύναμη, σε όλους τους αφανείς εργάτες που κάνουν τη δουλειά ακριβοπληρωμένων κηφήνων και στην εκπαίδευση.
(Αφορμή για αυτή την ανάρτηση και πηγή πληροφοριών αποτέλεσε το εξαιρετικό άρθρο των γλωσσολόγων, Γ. Κατσούδα, Γ. Τράπαλη στο τεύχος 128 της Νέας Παιδείας, σ. 48-59, 2008)