Λάθος μου ωραίο!

Ανέκαθεν ήμουν συμφιλιωμένη με τα λάθη και τα δικά μου και των μαθητών μου.
Μου αρέσει να ερμηνεύω το ρήμα αμαρτάνω με την αρχαιοελληνική έννοια: σφάλλω, κάνω λάθος. "Ένα σφάλμα έκανα" που λέει και το τραγούδι. Πιο απελευθερωτική, απενοχοποιητική γλώσσα από την αρχαία ελληνική, δεν υπάρχει...
Στην τάξη πάλι, μιλάω συχνά για "ωραία λάθη", εκδηλώνω την ευαρέσκειά μου, όταν ένας μαθητής έχει λάθη στις ασκήσεις που φέρνει από το σπίτι ή λύνει μια άσκηση γραμματικής λανθασμένα στον πίνακα. Αντίθετα, απογοητεύομαι εμφανώς με αλάνθαστες απαντήσεις σε δύσκολες ασκήσεις, αφού ή αντιγράφηκαν ή έγιναν σωστές "κατά λάθος", πράγμα που αποδεικνύω ευκολότατα με μια μικρή παραλλαγή της άσκησης προς επίλυση ή με το φαρμακερό: "ρίξε μια ματιά στο τετράδιό σου και πες το μου αυτό με δικά σου λόγια, χωρίς να το διαβάζεις από μέσα".
"Από τα λάθη μας μαθαίνουμε", το δόγμα μου. Κανείς ποτέ δεν έμαθε από τα σωστά του, ακόμα κι αν πήρε μεγάλους βαθμούς και πέρασε στο πανεπιστήμιο. Όσες γνώσεις δεν του χρειάζονται στη ζωή, τις καταχωνιάζει στο πιο βαθύ σεντούκι της μνήμης και στο τέλος από την πολλή αχρηστία, δεν μπορεί πια να ανασύρει τίποτε από κει μέσα, έχουν σκουριάσει και οι κλειδαριές και τα κλειδιά. Έλα όμως που τα άτιμα τα λάθη, ακόμα κι αν αφορούν "άχρηστες" γνώσεις, έχουν την εμμονή να μη χάνονται ποτέ! Πώς να ξεχάσω φερ' ειπείν μια άσκηση της γεωμετρίας στη Β΄γυμνασίου, που μόνο εγώ από ολόκληρη τάξη την έλυσα επινοώντας ένα καινούριο θεώρημα(ας το πούμε τώρα Γυριστρούλειο), ενώ ήταν μια "εύκολη" εφαρμογή της γνωστής και σε μένα θεωρίας;
Αυτές λοιπόν οι ιδέες δεν είναι καθόλου δικές μου ανακαλύψεις. Χρόνια τώρα στην παιδαγωγική βιβλιογραφία τα λάθη ερευνώνται και αξιοποιούνται επαγωγικά για τη μάθηση. Μια τέτοια επιστημονική ανάλυση εφαρμόζεται και στη γλωσσολογία, η error analysis.
Ολόκληρες θεωρητικές προσεγγίσεις των γλωσσικών λαθών πηγάζουν από τη θέση ότι τα λάθη στη γλώσσα δεν είναι, όπως πίστευαν παλιά οι επιστήμονες, ανεπιθύμητα και αποφευκτέα. Αντιθέτως,πολλά από αυτά είναι υγιή δείγματα της γλωσσικής εξέλιξης, του δυναμισμού της γλώσσας, που ψάχνει τρόπους να απαντήσει στις απαιτήσεις των καιρών.
Και όσα από αυτά αντισταθούν στις διορθώσεις των δασκάλων και των καθαρολόγων, θα φτιάξουν την καινούρια μορφή της γλώσσας, που κανείς πια δεν θα τολμάει να τη διορθώσει. Παράδειγμα, ένας φιλόλογος του 2ου αιώνα μ.Χ. συμβούλευε: "Σκίμπους λέγε αλλά μη κράββατος", "βρέχειν αντί του ύειν...παντελώς αποδοκιμαστέον", ενώ δίπλα του η ζωντανή γλώσσα των ευαγγελίων "του έβγαζε γλώσσα" λέγοντας: "βρέχει επί δικαίους και αδίκους", "Άρον τον κράββατόν σου"
Από την άλλη φυσικά, κανείς δεν ισχυρίζεται ότι δεν πρέπει να διορθώνονται τα λάθη των μαθητών που γίνονται από άγνοια ή απροσεξία. Ίσα ίσα που αυτή η διόρθωση είναι ένα από τα καλύτερα εργαλεία στη διδασκαλία της γλώσσας και ειδικά στην παραγωγή κειμένου. Με βάση αυτά τα λάθη, θα πρέπει να οργανώνεται το μάθημα της γλώσσας, αφού τα ταξινομήσουμε και τα ιεραρχήσουμε. Στόχος πάντα, όχι απλώς να τα διορθώσουμε, αλλά να αφήσουμε τους μαθητές να ασκηθούν στην αυτοδιόρθωση τους, παρέχοντάς τους όλες τις βοηθητικές πληροφορίες, με τη μορφή παραδειγμάτων, ασκήσεων, κανόνων κλπ.
Πουθενά όμως, ούτε στα...προχωρημένα καινούρια βιβλία δεν υπάρχει ανάλογο υλικό, πουθενά δεν συνδέεται η διδασκαλία γλωσσικών φαινομένων με τα λάθη που κάνουν σ' αυτά οι μαθητές, ούτε πια θεωρείται αναγκαία η διόρθωση των εκθέσεων στην τάξη, που ακολουθούσε παλιά τη συγγραφή τους. Τώρα η έκθεση μπορεί να μη γίνει και καθόλου, πόσο μάλλον η διόρθωση!
Το ελληνικό δημόσιο και η Ε.Ε. πλήρωσαν γενναιόδωρα εκδοτικούς οίκους, συγγραφείς, γραμματείς και φαρισαίους να βγάλουν βιβλία και εκπαιδευτικό υλικό, αλλά πάλι οι θερσίτηδες και οι διονύσηδες θα ανασκουμπωθούν, για να γράψουν "βιβλία" που θα διδάσκουν γλώσσα κι όχι αφασία.
Καλή δύναμη, σε όλους τους αφανείς εργάτες που κάνουν τη δουλειά ακριβοπληρωμένων κηφήνων και στην εκπαίδευση.
(Αφορμή για αυτή την ανάρτηση και πηγή πληροφοριών αποτέλεσε το εξαιρετικό άρθρο των γλωσσολόγων, Γ. Κατσούδα, Γ. Τράπαλη στο τεύχος 128 της Νέας Παιδείας, σ. 48-59, 2008)

Τα αρχαία στο γυμνάσιο: παιδεία ή παίδεμα;

Είναι γνωστό στους παροικούντες τη φιλολογική μπλογκόσφαιρα ότι είμαι υπέρ της διδασκαλίας των αρχαίων στο γυμνάσιο. Κατά καιρούς έχω διατυπώσει τα επιχειρήματά μου εδώ, στο μπλογκ του θερσίτη, του as eon, και άλλων συναδέλφων. (Το θερσίτη μάλιστα μια φορά τον έκανα να βγει από τα ρούχα του και να κατακεραυνώσει θεούς και παπαδιαμάντηδες, έτσι έξαλλος που είχε γίνει με τη συνιστολόγο και φίλη του γυριστρούλα.)
Βρήκα ένα σχόλιό μου σε μια ωραία συζήτηση, με θέμα τη διδασκαλία των αρχαίων στο γυμνάσιο, που είχε γίνει στο μπλογκ του as eon και σας το παραθέτω, γιατί συνοψίζει την ουσία των απόψεών μου:
Μεγάλο θέμα, συνάδελφε, και ακριβώς επειδή κανείς ποτέ δεν έχει κάνει μια σοβαρή έρευνα για το γλωσσικό επίπεδο των μαθητών συνολικά και ούτε έχουν αναζητηθεί αίτια των όποιων προβλημάτων του, ας είμαστε επιφυλακτικοί στο να δαιμονοποιήσουμε κάποιον παράγοντα, όπως πχ τα αρχαία. Οι απαιτήσεις στο γυμνάσιο για τα αρχαία είναι μηδαμινές. Όλοι αποφοιτούν με ελάχιστες γνώσεις, αν και παρακολουθούν πολλές ώρες. Τι φταίει; Τα αρχαία ή ο τρόπος που τα διδάσκουμε, ο απαράδεκτος; Υπάρχει τρόπος να διδαχθούν επωφελώς και ευχάριστα; Ωφελούνται τελικά οι μαθητές από αυτόν το σωστό τρόπο; Τον χαίρονται ή σιχτιρίζουν εφ'όρου ζωής γι' αυτόν; Είναι ωραίο πράγμα να μπορείς να διαβάσεις μια αρχαία επιγραφή ή ένα αρχαίο γκράφιτι στο μουσείο, χωρίς να σου φαίνεται κινέζικο; Είναι ωραίο να χαρείς το Πάσχα το "ω γλυκύ μου έαρ" χωρίς να νομίζεις ότι λέει γλυκό αεράκι; Είναι σωστό να μη χρειάζεσαι μεταφραστή για τον Παπαδιαμάντη, τον Εμπειρίκο, τον Εγγονόπουλο, το Βιζυηνό, το Ροΐδη; Είναι καλό να μπορείς να καταλάβεις τι σημαίνει πρωτογενώς "εφαπτομένη", "φυγόκεντρος", "έκλειψη", "ανήκεστος", "τηλεδιάσκεψη" κλπ και να μπορείς να χρησιμοποιείς τον λεγόμενο διευρυμένο κώδικα της γλώσσας μας που είναι και διευρυμένος κώδικας σχεδόν όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών, χωρίς να είναι το ίδιο κινέζικο για σένα, πχ το "ουτοπία" , όπως για κάθε εγγλεζάκι;
Συνάδελφε, όπως κατάλαβες, δεν μιλάω για αρχαία, αλλά για διαχρονική διδασκαλία της γλώσσας μας, που επιμένει να κουβαλάει στην κοίτη της αρχαία υλικά, πολύτιμα.
Η δική μου άποψη; Μια σωστή διδασκαλία των παλιότερων ελληνικών στα παιδιά που έχουν ήδη κατακτήσει τις γλωσσικές γνώσεις του δημοτικού είναι και ενδιαφέρουσα και ωφέλιμη.
Σε καμιά περίπτωση όμως δεν περιλαμβάνει αποστήθιση γραμματικών τύπων, σχολαστικό συντακτικό "ψείρισμα", έμφαση στο γράμμα και όχι στο πνεύμα.

Κούνια που σε κούναγε γυριστρούλα...

Σήμερα, ήταν τα θέματα αρχαίων στις πανελλήνιες. Στρωτά, απλά, θέματα για μαθητές κι όχι για φιλολόγους.

Προχθές, ήταν η εξεταστέα ύλη των προαγωγικών εξετάσεων της Α΄γυμνασίου σε ένα σχολείο της Δυτικής Αττικής. Ένα πρωτάκι, ανιψάκι μου, και η μαμά του μου τηλεφώνησαν σε κατάσταση πανικού για οδηγίες και συμβουλές . Το πρωτάκι είχε πελαγώσει. Εκτός από τη συνήθη ύλη, μερικά διδαγμένα κείμενα, πρωτόκλιτα και δευτερόκλιτα ονόματα και το λύω στην ενεργητική, είχε να διαβάσει: ΤΙΣ ΔΑΣΥΝΟΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ, ΤΙΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΤΟΥ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ, ΤΗΝ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ, ΤΙΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΤΟΥΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ...
Ειλικρινά, δεν κατάφερα να ακούσω άλλα. Έτρεμα, όπως και τώρα που σας τα γράφω.
Ποια ελπίδα έχει αυτό το παιδί να μην σιχαθεί εντελώς, όχι μόνο την αρχαία γλώσσα, αλλά και οτιδήποτε αρχαίο συνολικά, ημών των ιδίων συμπεριλαμβανομένων; Κι όλα τα ωραία και υψιπετή που ανέφερα στο παραπάνω σχόλιο, τα πήρε η φτερωτή του ανεμόμυλου μαζί με τα μυαλά της μυλωνούς.
Ξέρω, θα μου πείτε μια περίπτωση είναι. Μια όμως που ανέσυρε κι άλλες ξεχασμένες: Τα διαγωνίσματα αρχαίων που μας είχε φέρει, προ καιρού, η σύμβουλός μας από διάφορα σχολεία, για να μας εξηγήσει ότι δεν εξετάζουμε στο γυμνάσιο για πανελλήνιες. Δεν ζητάμε το αρχαίο λεξιλόγιο από τα νέα βιβλία, αφού ούτε εμείς οι ίδιοι δεν γνωρίζουμε ορισμένες εξεζητημένες λέξεις του. Δεν ζητάμε 60 τύπους σε ένα διαγώνισμα, όταν στις πανελλήνιες ζητάνε καμιά δεκαριά το πολύ. Δεν ζητάμε σύνταξη φράσεων που δεν έχουμε δώσει το νόημά τους.
Τελικά όμως τι συμβαίνει στην πράξη; Μπορείς να έχεις πίσω από κάθε φιλόλογο έναν σύμβουλο να τον μαζεύει; Και πόσοι σύμβουλοι έχουν την πρόθεση και την ικανότητα να ελέγξουν και να μετριάσουν τον υπερβάλλοντα ζήλο των κάθε λογής αρχαιόπληκτων; Μπορείς να προστατεύσεις τους μαθητές από τους τυπολάτρες γλωσσαμύντορες, που λες και βγήκαν από εκείνες τις ταινίες του '50, με γκρι κουστούμι και βίτσα κι ας είναι ντυμένοι σαν να βγήκαν από τις σελίδες του Εlle;
Δεν μπορείς...
Οπότε...
θερσίτη και as eon και όλοι οι άλλοι καλοί συνάδελφοι που δεν θέλετε αρχαία στο γυμνάσιο, έχετε δίκιο κι έχω άδικο. Κάτι ξέρατε εσείς τελικά και επειδή εγώ βρίσκομαι εδώ και πέντε χρόνια σε ένα σχολείο με σωστούς φιλολόγους, δεν είχα αντιληφθεί τι γίνεται παραπέρα.
mea culpa

Το θέμα της έκθεσης στις πανελλήνιες.

Πήγα και φέτος στις πανελλήνιες ως επιτηρήτρια. Πιθανόν από του χρόνου δεν θα ξαναέχω αυτή την ευκαιρία, γιατί θα διδάσκω στο μοναδικό λύκειο της περιοχής μου.
Είναι πολύ χρήσιμη εμπειρία η επιτήρηση για έναν καθηγητή που διδάσκει στο λύκειο. Είδα και κατάλαβα πολλά στα πέντε αυτά χρόνια που παρακολούθησα από κοντά την αγωνία των μαθητών, την ανταπόκρισή τους στα θέματα της ειδικότητάς μου, τα γραπτά που ξεχώριζαν είτε για την τελειότητά τους είτε για τις βασικές αδυναμίες τους. Μέσα από όλο αυτό διέκρινα τα δικά μας λάθη, των διδασκόντων, ιδίως στα μαθήματα της ειδικότητάς μου. Μαθητές με καλό επίπεδο ελληνικών, με συγκροτημένη σκέψη και καλή προετοιμασία, να κουβαλάνε μαζί τους έτοιμες σημειώσεις έκθεσης με υπογραμμίσεις και να τις παπαγαλίζουν σαν ιστορία. Μαντεύετε ασφαλώς το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας. Εκθέσεις-κονσέρβες, στις παρυφές του θέματος ή και εντελώς έξω από αυτό, ύφος και δομή ακατάλληλα για το είδος του κειμένου που ζητείται, διδακτισμός, φρονηματισμός, κομφορμισμός συνταξιούχου γυμνασιάρχη κι όχι δεκαοχτάχρονου εφήβου.

Συχνά παρατηρείται πολλοί μαθητές να καταστρέφουν τα σχολικά τους βιβλία στα προαύλια των σχολείων κατά το τέλος του σχολικού έτους. Σε άρθρο που θα δημοσιευθεί στη σχολική σας εφημερίδα να αιτιολογήσετε το παραπάνω φαινόμενο και να αναφερθείτε στους τρόπους που θα συμβάλουν στην αρμονική συνύπαρξη του βιβλίου με τα ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης και γνώσης (500-600 λέξεις).

Αυτό ήταν το φετινό θέμα έκθεσης. Κατά τη γνώμη μου ενδιαφέρον και εύκολο ως προς το πρώτο ζητούμενο,το γιατί οι μαθητές καταστρέφουν τα σχολικά τους βιβλία. Ένα ερώτημα που μπορεί να λάβει απαντήσεις μέσα από τις εμπειρίες των μαθητών, καθόλου ακαδημαϊκό, που λογικά δεν θα υπήρχε υποψήφιος που να μην μπορεί να δώσει έστω και μία απάντηση πειστική: Δεν μας αρέσουν τα βιβλία, μας κάνουν δύσκολη τη ζωή με την παπαγαλία τους, τα συνδέουμε με ορισμένους απαράδεκτους δασκάλους, θέλουμε να γιορτάσουμε το τέλος της σχολικής καταπίεσης κλπ κλπ. (Ακόμα και η γυριστρούλα μπορεί να θυμηθεί με τι χαρά έκανε φύλλο φτερό το μισητό βιβλίο της γεωμετρίας, γυρνώντας σπίτι μετά την τελευταία άκαρπη εξέταση, πριν από 30 τόσα χρόνια. Κι ακόμα νιώθω αυτή τη χαρά που δεν εξετάζομαι πια στη γεωμετρία!)
Άρθρο σε σχολική εφημερίδα θα έγραφαν. Μαθητές θα το έγραφαν. Σε μαθητές θα απευθύνονταν. Κι όμως... Πόσοι μικροί Παπανούτσοι αγόρευσαν προχθές δεν φαντάζεσθε. Τι για την αξία του βιβλίου, τα φασιστικά καθεστώτα, τα καλά της γνώσης, την τεχνολογία και την αρνητική επίδρασή της, δεν εκτοξεύθηκε ως μύδρος κομπορρημοσύνης επί δικαίων και αδίκων, δε λέγεται. Σκεπτόμουν και γελούσα μόνη μου, τι υποδοχή θα είχε ένα τέτοιο άρθρο σε μια σχολική εφημερίδα. Πού θα πήγαιναν να κρυφτούν οι μικροί Ροβεσπιέροι. Αυτούς θα έκαιγαν, φοβάμαι, στις τελετές λήξης και ούτε που θα τους μπουγέλωναν να σβήσουν! Περιττό να αναφέρω βέβαια ότι όλες αυτές οι απαντήσεις ήταν εκτός θέματος, γιατί δεν τους ζητούσαν να εκφέρουν γνώμη επί του φαινομένου, απλώς να αναζητήσουν κάποια αίτια.
Ας έρθουμε τώρα στο δεύτερο, δύσκολο, κατά τη γνώμη μου, ερώτημα. Με ποιους τρόπους θα συνυπάρξει αρμονικά το βιβλίο με τα ηλεκτρονικά μέσα γνώσης και πληροφόρησης. Δύσκολο και το πέρασμα από το έθιμο της καύσης΄των σχολικών βιβλίων στο βιβλίο γενικά και στη σύνδεσή του με τα ηλεκτρονικά μέσα. Αρκετοί ομολογουμένως κατάφεραν εύκολα να τα συνδέσουν, αλλά εδώ σταματούν οι ευκολίες.
Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, οι συνάδελφοι διορθωτές να μας πουν τι οδηγίες διόρθωσης στο περιεχόμενο είχαν. Κανονικά,ηλεκτρονικά μέσα πληροφόρησης και γνώσης θεωρούνται και η τηλεόραση και το ραδιόφωνο, μόνο που ΟΛΟΙ περιορίστηκαν στον υπολογιστή και κυρίως στο διαδίκτυο.
Κι από δω αρχίζει το βατερλό.
Ελάχιστοι απάντησαν στο ερώτημα. Οι περισσότεροι μίλησαν: α) για την ανάγκη εφαρμογής νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία β) για το ότι το βιβλίο δεν θα αντικατασταθεί από τους υπολογιστές γ)για το πόσο οι υπολογιστές παρασύρουν τους νέους και δεν διαβάζουν βιβλία. Τίποτε για την ταμπακέρα. Πώς θα συνυπάρξουν αυτά τα δυο, υπάρχουν τρόποι;
Μπορεί το διαδίκτυο ή η τηλεόραση να προωθήσουν τη φιλαναγνωσία; Μπορεί η μετατροπή του βιβλίου σε ηλεκτρονικό να το κάνει πιο ελκυστικό και διαδραστικό; Μπορεί η σχολική τάξη να γίνει ο καταλύτης για αυτή τη συνύπαρξη; Μπορεί, τελικά, να επιβιώσει το βιβλίο με την παραδοσιακή του μορφή, δίπλα στο λάπτοπ, στην καλωδιακή τηλεόραση και στο ιντερνετικό ραδιόφωνο; Θα είχε ενδιαφέρον να ακούσουμε τις προτάσεις των νέων πάνω σ' αυτό. Είμαι σίγουρη ότι έχουν. Απλώς, δεν τις γράφουν στις εκθέσεις και μάλιστα στις πανελλήνιες.
Ας αναφερθώ τώρα στα εύκολα. Αυτά που και ο τελευταίος μαθητής μπορεί να κατέχει από τη Δευτέρα γυμνασίου. Άρθρο=τίτλος και όχι προσφώνηση σαν ομιλία. Άρθρο= αντικειμενικό ύφος και όχι δεύτερο ή πρώτο πρόσωπο και αποστροφές συναισθηματικού περιεχομένου. 600 λέξεις= περίπου- το πολύ- 6 παράγραφοι και όχι όσο πάει, όπως γράφαμε εμείς κάποτε. Δεν γράφουμε ποτέ χωρίς διερεύνηση θέματος, χωρίς συγκέντρωση και οργάνωση υλικού στο πρόχειρο, εκτός αν είμαστε ο...Τσέχωφ σε μικρογραφία. Τα πρόχειρα είχαν ή ολόκληρη την έκθεση ή μερικές σκόρπιες λέξεις ή τίποτα!
Και ρωτάω εγώ τώρα, η κακιά. Πώς γίνεται μαθητές που έχουν διδαχθεί 6 χρόνια έκθεση, που- κατά τεκμήριο- έχουν παρακολουθήσει και ακριβοπληρώσει δύο και τρία χρόνια φροντιστήριο και ιδιαίτερα, να μην κατέχουν αυτά τα βασικά; Τι τους μάθαμε; Τι τους μαθαίνουμε; Να αγορεύουν ηθικοδιδακτικά από καθέδρας και να πνίγουν κάθε ικμάδα πρωτοτυπίας, έμπνευσης, αυθεντικότητας, ζωντάνιας, στο λόγο και στη σκέψη;
Και για το αστείο του πράγματος:
Ποιοι έδωσαν τα δύο καλύτερα γραπτά;;;;
Κάθεστε;
Ένας "φαντάρος" και ένα "ξενάκι"!
Ο πρώτος με ρώτησε, όταν του έλεγχα τα στοιχεία, ποια είναι η ώρα αποχώρησης, με το καλημέρα σας. Στη σχετική απορία μου, μου απάντησε ότι είναι φαντάρος και ήρθε για άδεια. Του λέω τότε κι εγώ, δεν γράφεις και τίποτα να περάσει η ώρα; ΚΑΙ ΕΓΡΑΨΕ! Αχ, να είχα έναν τρόπο να το αντιγράψω! Ωραία ελληνικά, ουσιαστικές απαντήσεις, απολύτως σωστός στη δομή και στο επικοινωνιακό πλαίσιο. Και έφυγε στις 10! Φαίνεται στο στρατό δεν κάνουν ιδιαίτερα έκθεσης.
Και τώρα η δεύτερη έκπληξη με το ξενικό όνομα.
Ένα μικροκαμωμένο κοριτσάκι, με εκείνη την παλιά, ξεχασμένη πια, στερεοτυπική φιγούρα των παιδιών από άλλες χώρες. Έκανε κιόλας κάποιες "αυτονόητες" ερωτήσεις στην αρχή επί της διαδικασίας. Τι γράφουμε πάνω στην κόλλα, πού είναι το πρόχειρο. Σςςς οι άλλοι οι...άνετοι.
Ε, ομολογώ ότι δεν περίμενα να δώσει το ΚΑΛΥΤΕΡΟ γραπτό! Αστραφτερά ελληνικά, ωραία γράμματα, σωστό ύφος, δομή, περιεχόμενο, ευρηματικό τίτλο, μόνο λίγα ορθογραφικά λάθη πρόδιδαν τα κενά στην εκμάθηση της γλώσσας. Απάντησε αρκετά σωστά και στο β΄ ζητούμενο. Και κυρίως- ναι θα το πω με πλήρη επίγνωση- με ταλέντο! Το κείμενό του δημοσιεύσιμο σε οποιοδήποτε έντυπο, θα είχε διαβαστεί μονορούφι από τον πιο απαιτητικό αναγνώστη. (Αχ, να μπορούσα να σας το αντιγράψω!)
Αν ένα παιδί από άλλη χώρα, που στο σπίτι του δεν μιλάνε ελληνικά, μπορεί να γράφει έτσι, έχοντας- κατά τεκμήριο- πολύ λιγότερη ή και καθόλου φροντιστηριακή υποστήριξη, κάποιοι από μας πρέπει να σκεφθούν πολύ πριν να μπουν στο επόμενο μάθημα έκθεσης!

Ένα τραγούδι της ξενιτιάς από την Αλβανία

Ζήτησα από τους μαθητές μου να μου φέρουν τραγούδια της ξενιτιάς από όλους τους τόπους καταγωγής τους, εντός και εκτός Ελλάδας.
Η Μαρινέλλα είχε φέρει, αλλά ντρέπονταν, ως συνήθως, να το παρουσιάσει και θα το είχα χάσει αν δεν την κατέδιδε εν ψυχρώ μια συμμαθήτριά της κι εγώ δεν της έλεγα με το λιγότερο δημοκρατικό ύφος που διαθέτω : "Επάνω, Μαρινέλλα!"
Μια πειθώ την έχω όσο να πεις, ευτυχώς, και η Μαρινέλλα σηκώθηκε και μας διάβασε τους στίχους που είχε μεταφράσει μόνη της από τα αλβανικά. Μετά ακούσαμε το δισκάκι. Και ύστερα σωπάσαμε, γιατί μας άρεσε πολύ. Είπαμε κιόλας πόσο μοιάζει με τα ηπειρώτικα το κλαρίνο που ακούγεται.
Και εγώ θέλω τώρα να ευχαριστήσω τη Μαρινέλλα, όχι μόνο γι' αυτό το τραγούδι, αλλά και για τη χαρά που μου έδωσε φέτος με την πρόοδό της , με την παρουσία της και με τη στάση της εντός και εκτός τάξης.
Δε λέω άλλα, γιατί θα ντρέπεται πολύ.
Παρακαλούνται όσοι συμμαθητές της διαβάζουν το μπλογκ (Margy, yota) να της πουν γι' αυτή την αφιέρωση.

ΟΙ ΣΤΙΧΟΙ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ

Μάνα γιατί βγήκες στα σκαλιά κλαίγοντας;
Και γιατί κλαις για μένα;
Ξενιτεύομαι.
Αυτό το όνομα ποιος το έβγαλε;
Αυτό το όνομα έτυχε σε σένα.
Και κλαις μέχρι να σπάσει η πέτρα.
Κι είπες κλαίγοντας:
Τώρα το σπίτι άδειασε
τώρα το σπίτι άδειασε.
Ο γιος μου έφυγε στην καταιγίδα και δεν τον ξαναείδα.
Εσύ μου έλεγες να γυρίσω πίσω
Όμως εγώ συνέχιζα το δρόμο μου.
Και είπες κλαίγοντας:
Τώρα το σπίτι άδειασε
τώρα το σπίτι άδειασε.
Σου είπα ότι μπορεί να γυρίσω την άνοιξη
όμως η ξενιτιά δεν με άφησε.
Έτσι, είπα στα βουνά ένα μυστικό
που θα στο πούνε κάποια μέρα.

IΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΣΙ ΜΟΥ

(Αυτή είναι η νέα έκδοση, συμπληρωμένη με βίντεο από το πανηγύρι των Τρομαρχίων, φέτος στις 23/4. Για να σας πάω και στα βιολιά)

Ε, λοιπόν, δεν φαντάζεστε ποια ήταν η μεγαλύτερη χαρά που μου έδωσε ο ανεμόμυλός μου σε όλα τα χρόνια που γυρνάει με τα μεγάλα και τα μικρά του φτερά.
Ήταν όλα αυτά που ακολούθησαν εκείνη τη δημοσίευση της παλιάς σχολικής φωτογραφίας του 1939 και κυρίως οι αντιδράσεις των εικονιζομένων και των συγγενών τους. Και το περίεργο είναι ότι οι περισσότεροι το έμαθαν από άλλους, άλλοι τυχαία έπεσαν πάνω της, όπως ο γιος ενός από τους μαθητές, που, πρωτάρης στο διαδίκτυο, είπε να βάλει το όνομά του στο google να δει τι θα γίνει. Και βρέθηκε μπροστά στον πατέρα του μικρό και στο όνομά του κι άντε να το χωρέσει το μυαλό του όλο αυτό! Περιττό να μιλήσω για τις αντιδράσεις του πατέρα του, του πιο υπέροχου μπακάλη όλων των εποχών, του μπαρμπα- Δημητρή.
Εγώ πρόλαβα, ευτυχώς, να το δείξω στον ετοιμοθάνατο θείο μου, να του το δώσω εκτυπωμένο μαζί με τη φωτογραφία και να μου πει κι αυτός κι ο νονός μου και αδελφός του, που είναι επίσης στη φωτογραφία, κι άλλες συναφείς ιστορίες. Για τη δασκάλα που την αγαπούσε ένας νεαρός από το χωριό και πήγαινε για κυνήγι δίπλα στο σχολείο και της πέταγε τα σκοτωμένα περιστέρια στην αυλή. (Ωραίο φλερτ κι αυτό!) Ο νονός μου μου είπε επίσης πού βρήκε τα πρώτα του παπούτσια. Του τα έφτιαξε ο παππούς μου και θείος του, που ήταν τσαγκάρης, από μια παλιά τσάντα της συχωρεμένης της μάνας του, με μεγάλη δυσκολία, "αφανίστ'κα, βρε", όπως του είπε μετά.

Δεν έμεινε εκεί το πράγμα, τηλέφωνα στην Αθήνα, ο ένας με τον άλλο, η μία με την άλλη, διαδόθηκε το νέο και εγώ χαμπάρι. Και με βλέπει μια θεία τις προάλλες στο Γιαλό και μου είπε πόση χαρά της έδωσα και αν θα μπορέσει η κουνιάδα της στην Αθήνα να το δει ή θα δει μόνο τη φωτογραφία. Νόμιζε πως μόνο εγώ έχω πρόσβαση στο κείμενο.
Αυτή τη δημοφιλία, αυτό το κοινό, με τις πιο αθώες απορίες του κόσμου, θέλω να κερδίσω, ομολογώ. Δεν ξέρω γιατί, μάλλον είναι που με κάνουν να νιώθω σαν το μικρό κοριτσάκι που το επαινούν, κάτι που καθόλου δεν με ενδιέφερε ως μικρό κοριτσάκι. Ίσως, αυτό θέλω να ξανακερδίσω, μια γωνιά για το κοριτσάκι δίπλα στους αγαπημένους μεγάλους που το παραστέκουν με τον ίσκιο τους.
Άντε, το βάρυνα πάλι.
Κι εγώ που είχα σκοπό να σας κάνω να γελάσετε λέγοντάς σας αληθινές ιστορίες- ανέκδοτα από το χωριό μου!
Για να δούμε:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΩΤΗ: Ένας Καππαριανός είχε μια γυναίκα καταπιεστική, ζόρικια, και δεν τον άφηνε το φουκαρά να πάρει ανάσα. Μια μέρα, για να μπορέσει να ξεφύγει από το δεσμοφύλακά του, ξαπόλυσε το γάιδαρο και μετά είπε πως ξαπολύθηκε και θα πάει να τον βρει. Καθώς απομακρυνόταν, ο άτιμος ο γάιδαρος επέστρεψε μόνος του και η κυρά του του φώναξε: "Έλα, ήρθε ο γάιδαρος!" Και η απάντηση: "Ε, μια και βγήκα, λέω να
ψάξω λίγο ακόμα!"
ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ: Αυτό συνέβη καμιά 30ριά χρόνια πριν, όταν κάποιοι κουλτουριάρηδες νέοι αποφάσισαν (όρεξη κι αυτή) να κάνουν εκδήλωση αφιέρωμα στον ποιητή μας Ανδρέα Εμπειρίκο και είχαν καλέσει και επίσημους, πολιτικούς, παράγοντες της πνευματικής ζωής κι άλλους μεγαλοσχήμονες. Παραμονές της εκδήλωσης πήγαν στο Δήμαρχο (παραδοσιακός τύπος και όχι τόσο...ποιητικός) και του ζήτησαν να "ανοίξει την εκδήλωση", εννοώντας, φυσικά, να προσφωνήσει τους επίσημους, να προλογίσει. "Να πάτε στον Β, που έχει τα κλειδιά, να σας ανοίξει, γιατί αύριο παίζει ο Ολυμπιακός και δεν τον χάνω." Ακόμα θυμούνται το σοκ οι διοργανωτές.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΡΙΤΗ: Με πρωταγωνιστή έναν άλλον τοπικό άρχοντα του χωριού μου, τον αξέχαστο μπαρμπα- Μιχάλη. Αρχές της δεκαετίας του '80 με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, άρχισε να φυσάει ο άνεμος της αποκέντρωσης και διάφοροι παράγοντες έπαιρναν τις θάλασσες και τις στεριές, για να βοηθήσουν τις τοπικές κοινωνίες να αναπτυχθούν. Ένας από αυτούς σε μία συγκέντρωση, τους υπέδειξε να ασχοληθούν με πρωτοπόρες καλλιέργειες, να αναπτύξουν δηλαδή την αναιμική αγροτική παραγωγή του νησιού. Έλεγε, έλεγε, τον άκουγε αμίλητος ο μπαρμπα- Μιχάλης, και όταν τον ρώτησε τη γνώμη του ως προέδρου, του λέει: "Καλά όλα αυτά, αλλά πρώτα πρέπει να μας κλείσεις την τρύπα!" "Ποια τρύπα;" ρώτησε ο δυστυχής παράγοντας. "Αυτή που φυσάει και μας παίρνει και μας σηκώνει!"
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΤΑΡΤΗ: Συνηθίζουμε στο νησί, μετά το γλέντι και το πιόμα να πηγαίνουμε για κοκορόζουμο ή κοτόζουμο. Το πουλερικό σφάζεται επί τόπου και οι ξενυχτισμένοι γλεντζέδες απολαμβάνουν το ζουμάκι, για να πάρουν δυνάμεις να συνεχίσουν το γλέντι!
Μια φορά ένας από τους μεγαλύτερους γλεντζέδες του χωριού μου, πήγε με την παρέα του, όλο άνδρες μεθυσμένοι, στο κονάκι του να τους κεράσει. Ε, χωρίς γυναίκες κουντουρντίζανε οι καημένοι, ούτε γρίνα, ούτε κουμάντα. Σφάζει ο νοικοκύρης μια μαύρη παχιά κότα, τη μαδάει και τη βάζει στην κατσαρόλα, ξεχνώντας να την καθαρίσει από τα εντόσθια! Κανείς άλλος δεν το πρόσεξε, μόνο όταν σερβίρισε το ζουμί ήταν πίσσα μαύρο! "Γιατί είναι μαύρο το ζουμί, Ν'κολό;" "Ε, μαύρη η κότα μαύρο το ζουμί!"

(Αφιερωμένο εξαιρετικά στην υπέροχη λειβαδιανή παρέα της αννούλας, που χθες είχε φροντιστήριο αντριώτικης διαλέκτου και το κατευχαριστήθηκα, άσε που παρέδωσα μαθήματα!)

Συμβαίνει και στις καλύτερες τάξεις.

Προς το τέλος αυτής της χρονιάς, πήρα μια από τις μεγαλύτερες απογοητεύσεις της σταδιοδρομίας μου ως εκπαιδευτικός. Είναι η δεύτερη χρονιά που έχω αυτό το τμήμα, την πολύχρωμη τάξη μου. Από την αρχή χαιρόμουν την πολυχρωμία της- είχε παιδιά από 5 διαφορετικές χώρες- και βρήκα ένα σωρό τρόπους να το χαίρονται κι αυτά. Και τι δεν κάναμε. Στήσαμε ένα μπλογκάκι, μέσα στο οποίο εκφράζαμε με κάθε αφορμή το πνεύμα της πολυχρωμίας, αναπνέαμε αυτό το άρωμα των πολλών διαφορετικών λουλουδιών στον ίδιο κήπο. Στην τάξη, καταφέραμε να γνωριστούμε, να γίνουμε ομάδες, που όλο άλλαζαν και ξαναφτιάχνονταν αλλιώς, ώσπου να γίνουμε όλοι μια ομάδα, μια παρέα. Καμάρωνα που όλα τα προβλήματα που προέκυπταν τα συζητούσαμε με απόλυτο σεβασμό στους κανόνες του διαλόγου. Μια τάξη δεκατετράχρονων πολιτών, ικανών να διδάξουν πολλούς πώς να συζητάνε χωρίς να σφάζονται, αυτονομήθηκαν κι από εμένα την ίδια, που απολάμβανα στο τελευταίο θρανίο διαλόγους υποδειγματικούς, ακόμη και πάνω σε θέματα ακανθώδη, όπως αντιλήψεις ή συμπεριφορές ρατσιστικές, παράπονα και αλληλοκατηγορίες.
Στο μάθημα αξιοποιήσαμε αυτό το πνεύμα με κάθε ευκαιρία. Όποιο θέμα και να μας απασχολούσε, πχ τραγούδια της ξενιτιάς στα νέα ελληνικά, να σου κι ένα τραγούδι ή ποίημα από άλλη χώρα. Είδαμε από τα αρχαία ελληνικά πόσο βαθιά και ιερή ήταν η έννοια της φιλοξενίας, πόσο παγκόσμιες οι αξίες του ελληνικού πολιτισμού, ακριβώς επειδή δεν είναι θεμελιωμένες στο μίσος και στο άδικο. Στη γλώσσα γράψαμε, διαβάσαμε, συζητήσαμε κείμενα για τη φιλία ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους, για τα προβλήματα που γεννούν ο ρατσισμός και οι διακρίσεις κάθε είδους.
Έβλεπα μέρα με τη μέρα να οικοδομούνται δεσμοί φιλίας ανάμεσα στους μαθητές μου, χωρίς στεγανά καταγωγής και χώρας προέλευσης. Κανένας αλλοδαπός μαθητής δεν έκανε παρέα μόνο με αλλοδαπούς, κανένας Έλληνας μόνο με Έλληνες. Μόνο λίγος ανταγωνισμός αγοριών κοριτσιών υπέβοσκε, όπως είναι φυσικό γι' αυτές τις ηλικίες.
Και ήρθε η ώρα της κρίσεως. Η ώρα να δοκιμαστούν στην πράξη τα ωραία κείμενα και οι ωραίες συζητήσεις.
Έγινε μία κλοπή στην τάξη. Πήρανε από το ταμείο 80 ευρώ. Τα χρήματα αυτά ήταν το αντίτιμο που είχαν πληρώσει κάποιοι μαθητές για συμμετοχή στην ημερήσια εκδρομή και, όπως ήταν φυσικό, πανικοβλήθηκαν και έτρεξαν στο γραφείο του διευθυντή να καταγγείλουν το περιστατικό. Εκεί απ' ό,τι έμαθα, τους καθησύχασαν αφενός και τους έκαναν παρατήρηση αφετέρου, που άφησαν έτσι τα χρήματα, ενώ έχουν συμβεί επανειλημμένες κλοπές στο σχολείο.
Την ώρα που είχα ξανά αυτή την τάξη, τη βρήκα σε μεγάλη αναστάτωση. Ένας αλλοδαπός μαθητής ήταν όρθιος και φώναζε: "Και τι θα κάνω εγώ τώρα, θα πάρει ο διευθυντής τον πατέρα μου να του πει ότι είμαι κλέφτης!" -Τι έγινε παιδί μου;- Κυρία πήγανε και είπανε στο γραφείο, ότι εγώ και ο Χ (επίσης αλλοδαπός) πήραμε τα λεφτά. Εμείς δεν είμαστε κλέφτες, δεν πήραμε τίποτα. Δεν μας πιστεύουν, επειδή είμαστε Αλβανοί.
Μου ήρθε σκοτοδίνη. Το είχαν πει; Αυτοί οι μαθητές, οι δικοί μου; Ναι, έτσι έγινε. Κάποιοι πήγαν και εξέφρασαν υπόνοιες, χωρίς την παραμικρή απόδειξη.
Τα παιδιά ήταν όλα σοκαρισμένα και εγώ το ίδιο. Τους είπα ότι θα το συζητήσουμε αύριο με ηρεμία και τα επανέφερα στο μάθημα κουτσά στραβά.
Το ίδιο απόγευμα, χαζεύοντας ένα μπλογκ έπεσα πάνω σε ένα κείμενο που ούτε παραγγελία να το είχα. Το "έκλεψα" στο άψε σβήσε, λειαίνοντας απλώς κάποιες αιχμηρές αποστροφές του και παραλείποντας τα πιο δυσνόητα για τους μαθητές κομμάτια του.
Αρκετά με τα προσχήματα και το σαβουάρ βιβρ, ήρθε η ώρα να μιλήσουμε χωρίς μάσκες, να κοιτάξουμε κατάματα το τέρας (που λέει και η συγγραφέας του κειμένου), να δούμε την ασκήμια του και να αηδιάσουμε τόσο που να μας μείνει αξέχαστη.
Ο πρόλογός μου άρχιζε κάπως έτσι: "Χθες ένιωσα ντροπή και απογοήτευση μέσα σ' αυτή την τάξη. Η στάση ορισμένων από σας να κατηγορήσουν άδικα κάποιους συμμαθητές τους και η ανοχή των υπολοίπων ήταν για μένα μια διάψευση και μια ήττα. Νόμιζα ότι εμείς τουλάχιστον τα είχαμε καταφέρει να μην επιτρέψουμε στο ρατσισμό να εισχωρήσει στην τάξη μας, νόμιζα ότι δυο χρόνια τώρα αρχαία μπορεί να μη μάθατε, αλλά μερικές στοιχειώδεις αρχές δημοκρατικές τις είχαμε εμπεδώσει. Τελοσπάντων, φταίει ίσως που προσπάθησα με έμμεσο τρόπο να σας τα δώσω όλα αυτά. Μέσα από τη λογοτεχνία, την ιστορία, τον τρόπο διδασκαλίας, τη συμπεριφορά και το διάλογο. Δεν φτάνει. Τώρα θα μιλήσουμε καθαρά, αφού ακούσετε πρώτα ένα κείμενο..."
Δεν με είχαν ξαναδεί έτσι, ούτε κι εγώ τους είχα ξαναδεί τόσο μουδιασμένους και στενοχωρημένους. Άκουσαν την ανάγνωση με απόλυτη ησυχία και προσήλωση. Η συζήτηση που ακολούθησε ήταν πολύ διαφορετική από όλες τις άλλες. Χαμηλότονη, ιεροτελεστική, αμήχανη. Πιο σημαντικά ήταν τα βλέμματα, από τα λόγια. Κανένας δεν ένιωσε πάντως δικαιωμένος και ήσυχος.
Καιρός ήταν να ανησυχήσουμε.
ΥΓ: Να ευχαριστήσω δημόσια την Κατερίνα για το θαυμάσιο όπλο που μου έδωσε να πολεμήσω το τέρας.