Friday, February 5, 2010

Η Αποκριά που χάθηκε στα καρναβάλια


Τώρα που γιορτάστηκε κι αυτή η Αποκριά με καρναβάλια και ξεφαντώματα, ας γυρίσουμε λίγο στα παλιά να θυμηθούμε πώς γιορτάζαμε εδώ στο Κόρθι, πριν από μια εικοσαετία περίπου. Γιατί εδώ η Αποκριά δυτικού τύπου με στολές και άρματα είναι νεόφερτο έθιμο.
Τι ήταν λοιπόν αυτό το δικό μας καρναβάλι και πού χάθηκε;
Μέχρι και πριν από λίγα χρόνια διασώζονταν πολλά από τα αυθεντικά στοιχεία της παράδοσης, όπως οι μούσκαροι, οι δικοί μας μασκαράδες. Σε τι διέφεραν από τους μεταμφιεσμένους δυτικού τύπου; Μα, πρώτα απ' όλα δεν φορούσαν στολές, ντύνονταν για να μην αναγνωρίζονται, κάλυπταν πρόσωπα, χέρια, σουλούπι, μόνο τα μάτια μπορούσαν να σε προδώσουν. Σε καμιά περίπτωση δεν είχες δικαίωμα να ξεμασκαρέψεις μουσκαρά, άσε που ήταν πάντα οπλισμένοι με ραβδιά και θα σε μαύριζαν στο ξύλο, αν επιχειρούσες κάτι τέτοιο. Μετά, οι μούσκαροι δεν ήταν καθωσπρέπει, ήταν "άσεμνοι", οι γυναίκες ντύνονταν άνδρες με...ποικίλες φαλλικές υποδηλώσεις, οι άνδρες γυναίκες, με κανέναν σεβασμό προς την αρρενωπότητά τους, αντίθετα με κάθε διάθεση να παραπλανήσουν και να αποπλανήσουν τους ομόφυλούς τους. Αυτά που έλεγαν και έκαναν καθόλου δεν ταίριαζαν με τη συνήθη συντηρητική συμπεριφορά ανδρών και γυναικών και θυμάμαι πόσο παράξενοι μου φαίνονταν, όταν ήμουν μικρή, οι δικοί μου άνθρωποι που μόλις ντύνονταν μεταλλάσσονταν, γίνονταν άλλοι, χειρονομούσαν, χόρευαν, τραγουδούσαν, έπιναν, και με τρόμαζαν με το άγριο κέφι τους. (Αυτές τις φιγούρες τις ξαναείδα σε μια καλή παράσταση στην Επίδαυρο, στις Βάκχες του Ευριπίδη.)
Και οι άλλοι όμως δεν φέρονταν καθωσπρέπει στους μουσκαράδες. Δεν δίσταζαν να τους πουν τα ακατανόμαστα, να τους κάνουν χειρονομίες που σε άλλη περίπτωση θα προκαλούσαν σοβαρές παρεξηγήσεις, αλλά τώρα, το πολύ πολύ να εισέπρατταν καμιά ραβδιά.
Αν σου χτυπούσαν οι μούσκαροι και δεν άνοιγες, όλοι θα σε σχολίαζαν αρνητικά κι ακόμα έπρεπε και να τους κεράσεις και να χορέψεις μαζί τους και να μη δυσανασχετήσεις με τα άσεμνα πειράγματά τους και τις μικροακαταστασίες που θα σου έκαναν. Και κυρίως να μην προσπαθήσεις να τους αποκαλύψεις, ακόμα κι αν τους είχες γνωρίσει. Κυκλοφορούσαν συνήθως τα βράδια, παρέες παρέες, και πήγαιναν παντού, σε γιορτές, βεγγέρες, πανηγύρια, φτιαξίματα, αρραβώνες, γάμους. Ήταν κι ένας τρόπος να πάνε παντού ακάλεστοι και να διασκεδάσουν.
Αξέχαστο περιστατικό που κατέγραψα απαρατήρητη, όταν ήμουν πολύ μικρή, ήταν ένα αποκριάτικο δρώμενο γυναικών. Στη μέση στο πάτωμα ένα ταψί και μέσα έμπαινε μία μία γυναίκα μεθυσμένη, σήκωνε τα ρούχα της και τραγουδούσε με το χορό των υπολοίπων τραγούδια με βωμολοχικό περιεχόμενο, όπως αυτά που διέσωσε η εξαιρετική Δόμνα Σαμίου. Μόλις βέβαια με πήραν είδηση, με απομάκρυναν άρον άρον και ποτέ στα επόμενα χρόνια δεν κατάφερα να δω ή να μάθω κάτι παρόμοιο. Ίσως ήμουν αυτόπτης μάρτυρας σε ένα από τα τελευταία διονυσιακά δρώμενα του νησιού μου.
Θυμάμαι πάντως τη γιαγιά μου τέτοιες μέρες να λέει στις κόρες της αυστηρά: "Μωρ' σεις πετ'νομαρούσες, μη μεθύστε και δείξτε το βρακί σας" Ήταν κοινό μυστικό λοιπόν ότι το γυναικείο "πιόμα" μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή, καθώς και οι... παρενέργειές του.
Θυμάμαι πάντως και το σεβασμό των ανδρών στις μεθυσμένες γυναίκες τους. Όταν τις έβρισκαν με την παρέα τους στο κέφι, διασκέδαζαν μαζί τους, τις χόρευαν, έπιναν κι αυτοί και τέλος τις έπαιρναν για το σπίτι ευτυχείς. Θυμάμαι μια τέτοια...διανομή κατ' οίκον είχε γίνει τα τελευταία χρόνια με το αγροτικό του γείτονά μου του μπάρμπα Γιώρη του Μανέτα, μετά από ένα γυναικείο πιόμα στο κονάκι μας.
Αυτό λοιπόν που δεν κατάφεραν 20 αιώνες χριστιανισμού, να εξαλειφθεί το διονυσιακό στοιχείο από τα έθιμά μας, το κατάφερε μέσα σε μια εικοσαετία ο σύγχρονος τρόπος ζωής, φέρνοντας το δυτικό καρναβάλι μέσα από την τηλεόραση και τις αντίστοιχες διοργανώσεις, μα κυρίως κλείνοντας τις πόρτες των σπιτιών σε "άσεμνους" και "ασύδοτους" μυστικούς θιάσους.
Υ Γ (3-3-2014)
Η αλήθεια είναι πως ξαναδιαβάζοντας αυτή την ανάρτηση, για να την αναδημοσιεύσω, οφείλω να παραδεχτώ ότι ακόμα διασώζονται οι μούσκαροι που ξεφυτρώνουν έτσι "άσεμνοι" και σκανταλιάρηδες -όχι πια στα σπίτια, όπως παλιά- αλλά σε πανηγύρια και γλέντια, όπως οι τρεις (Βάσω, Δέσποινα, Γιακουμής- συγνώμη για τα αποκαλυπτήρια, αλλά τα θέλει η ιστορική αλήθεια) που μας διασκέδασαν την Τσικνοπέμπτη στο Πλακούρι, με τη δοξαριά του Βαγγέλη του Ζαγοραίου και ήταν πιστοί στην παράδοση και αρκούντως διονυσιακοί.

16 comments:

Διονύσης Μάνεσης said...

Κάτι σαν τη χτεσινή τσικνοπέμπτη. Πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα. Από τα έθιμα παραμένουν ακμαία όσα σχετίζονται με τη γαστρονομική ικανοποίηση και το χαβαλέ. Και αποκομμένα από την ουσία τους κι αυτά..
( Βρε, σαν τους γέρους του μάπετ σόου έχουμε καταντήσει, τι είναι αυτό;!)
Καλά μασκαρέματα, παρόλα αυτά!

kimon said...

Πολύ παράξενα όλα αυτά που περιέγραψες!
Βέβαια μπορεί να είναι κομμάτια διονυσιακών γιορτών, όμως καμιά σχέση επί της ουσίας.

Αυτό που έμεινε είναι ένα στερητικό σύνδρομο που εκτονώνεται μια μέρα το χρόνο απελευθερώνοντας με ακραίο τρόπο τη σεξουαλικότητα και τίποτα άλλο.

Δεν έχω καταλάβει ακόμα πόσο σωστό είναι αυτό, όταν άνθρωποι με συγκεκριμένη προσωπικότητα κι επιφάνεια, μεταλλάσσονται σε κτήνη για να εκτονώσουν όλα τα παραπάνω.

Δεν είναι πλάκα, είναι η μεγάλη ευκαιρία να εκδηλώσουν την επιδειξιμανία τους, την ακριβή μέρα που νομιμοποιούνται όλες οι ορέξεις.

Βέβαια, όλα αυτά, μέσα στο περιτύλιγμα του δήθεν αστεϊσμού κι ότι κάτσει!

Όχι, διαφωνώ με το νόημα της μασκαράτας, διότι ξεφεύγει από τη πραγματική σημασία των διονυσιακών γιορτών. Διαφωνώ και με τις διονυσιακές γιορτές γιατί τώρα είμαι αλλού.

Όμως αν θέλω να εκδηλώσω την επιδειξιμανία μου, δεν θα περιμένω τις απόκριες, αλλά οποιαδήποτε στιγμή μου έρθει για να θεωρηθώ αληθινός ανώμαλος και όχι ημιτασιόν.

gyristroula2 said...

διονύση μου, εσύ ως δυτικοθρεμμένος επτανήσιος δεν έχεις χάσει και πολλά από το καρναβάλι σου, φαντάζομαι.
Γινόμαστε καθωσπρέπει μωρέ, ξενέρωτοι. Όπου να 'ναι θα αρχίσω κι εγώ να ακούω όπερα.
(Ωραία να είμαστε 3 γέροι του μάπετ σόου, μέχρι τώρα είχα μόνο το θερσίτη!)
Ναι, ναι, μάλλον δεν το γλιτώνω το μασκάρεμα σήμερα στο αποκριάτικο πάρτι των παιδιών. Επίσης επίσης, αλλά μην ντυθείς ο δολοφόνος με την τσάπα, δεν είναι κόντρα ρόλος...

gyristroula2 said...

Κίμωνα, δεν αμφιβάλλω πια καθόλου ότι στο νησί μας υπήρχε μέχρι πρόσφατα ακμαίο το διονυσιακό στοιχείο. Να σου περιγράψω μια σκηνή που δεν πρόλαβες. Βράδυ στο Γιαλό και στην πιάτσα να συναντιούνται άγνωστες μεταξύ τους παρέες μουσκαράδων, που έβγαιναν από κάθε στενό. Από τα σπίτια μας πέρναγε κάθε βράδυ κι άλλη παρέα. Τι λες θα άνοιγε τώρα πόρτα σε μεταμφιεσμένους; Πολύ αμφιβάλλω.
Όσο για το διονυσιακό στοιχείο,μην το παρεξηγείς, οι κοινοί θνητοί, σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες που έχουν απελευθερώσει μεγάλο μέρος της πρωτόγονης ζωτικότητάς τους μέσω της τέχνης, χρειάζονται έστω και αυτή την κακόγουστη, πλαστική εκτόνωση, χρειάζονται έστω και για μια βραδιά να βγουν από το κοινωνικό τους προσωπείο.
Αλήθεια, πώς θα μπορούσαμε να αναβιώσουμε τις πραγματικές αποκριές, έχεις καμιά ιδέα;

Anonymous said...

Τι όμορφες εικόνες μας περιγράφεις, Γυριστρούλα μου! Μας έφαγε ο καθωσπρεπισμός και τα πρότυπα που προβάλλει το χαζοκούτι...

(Αλλά τι μίσος είναι αυτό για την όπερα...χαχα δε θα το ξεπεράσεις ποτέ, έτσι;)

Θανασης Ξ. said...

Καλημέρα Γυριστούλα..

Έγινε κι αυτό τουριστική ατραξιόν. Όχι μόνο στην Ελλάδα, παντού νομίζω. Το έφαγε και η αποξένωση στο απρόσωπο αστικό περιβάλλον. Δεν είναι τυχαίο πως επιζεί καλύτερα στην περιφέρεια.
Πάντως, παρ' όλα αυτά, νομίζω πως όσοι συμμετέχουν καλά περνάν..

katerina said...

Αυτός ο νεοσυντηριτισμός...
Και που δεν πέφτεις πια πάνω του βρε Γυριστρουλα μου...

Σκέψου το διαδικτυο. Μια μουτσουνα και αυτό. Μπορείς να ..."κρυφτείς", να βάλεις την μάσκα και να ...μεγαλουργησεις. Να βγάλεις αυτό που κουβαλάς, αυτό που σε βαραινει, να αποθεσεις το φορτίο και να αποκαλυψεις την ψυχουλα σου. Το κορμί της ψυχουλας σου.

Κι όμως κοιτα ακομα και εκει, ποσο comme il faut, ειναι οι φιγουρες.
Τα μόνα προσωπεια που αποκαλυπτουν οι μάσκες ειναι ή καθωσπρεπισμοί ή χυδαιότητα, προκληση, κακία, χολή.
Κομπλεξ... αν δεν εισαι αυτο που εισαι τι θα ήθελες να είσαι...

Σκεψου ένα διαδικτυακό χωρίο...Διονυσιακό.

gyristroula2 said...

aurora, καλώς τηνε την άλλη επτανήσια της παρέας. Κάποτε πήγα με ένα φίλο μου, Κερκυραίο να ακούσουμε το συγκρότημα του Θωμά Κοροβίνη στον Ιανό και μέσα στους βυζαντινούς και μικρασιάτικους δρόμους εγώ μια χαρά κυκλοφορούσα, αλλά εκείνος σε κάποια στιγμή μου λέει όλο απορία: "μα, γιατί ενώ έχουν δυο χέρια χρησιμοποιούν μόνο το ένα;"
Αυτή η πολιτιστική...διάσταση καταγράφηκε, από την ανάποδη, και όταν ήμουν στην ηλικία σου και με είχε πάει συμφοιτητής μου Ζακυνθινός στην όπερα. Αν γύριζα το χρόνο πίσω, θα ήθελα να είχα εκφράσει την απορία: "μα, είναι ανάγκη να χρησιμοποιούν και τα δυο χέρια; Μια χαρά δεν δουλεύει το ένα;"
Καλημέρα,μαράκι μου!

gyristroula2 said...

θανάση,
ΔΕΝ επιβιώνει αυτή η αποκριά που περιγράφω ούτε εδώ. Ίσως δείγματα μπορείς να δεις σε κανένα αυθόρμητο γλέντι παππούδων και γιαγιάδων. Γιατί αυτά, ευτυχώς, συμβαίνουν ακόμα.
Έχεις δίκιο όμως, ακόμα κι έτσι είναι καλύτερα από το να ζεις το καρναβάλι μέσα από το γυαλί της τηλεόρασης.
Την καλημέρα μου.

gyristroula2 said...

κατερίνα μου, οξυδερκής ο συσχετισμός με το διαδίκτυο. Είναι φανερό ότι εδώ θα βγάζουμε πια ό,τι δεν μας επιτρέπει η κοινωνία να εκτονώσουμε και καλά και κακά.
Απλώς, οι μάσκες και εδώ δεν κρύβουν για πολύ, πολλά είναι που φωνάζουν για την αλήθεια μας, όσο επιμελώς και να προσπαθούμε να την κρύψουμε. Η δική μου θετική εμπειρία αξίζει να κατατεθεί επ' ευκαιρία (ίσως να δικαιούται και μια σχετική ανάρτηση) ΟΛΟΙ οι άνθρωποι που γνώρισα μέσω διαδικτύου και τους έβαλα στη ζωή μου ΔΕΝ διέψευσαν καθόλου την εικόνα που μου έδωσαν μέσα από το διαδίκτυο,μη σου πω ότι υπεραναπλήρωσαν τις προσδοκίες μου. ΧΩΡΙΣ ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΕΞΑΙΡΕΣΗ.

giorgos_st said...

Όχι μόνο σαν τους γέρους του Μάπετ Σόου που λέει ο Διονύσης αλλά και σαν τους γέρους του Αστερίξ στην Κορσική εκεί που καθόταν πάνω σε ένα πεσμένο κορμό δέντρου στην είσοδο του χωριού και ΣΧΟΛΙΑΖΑΝ τα πάντα.
Καλή Σαρακοστή

Δημήτρης Σπυρόπουλος said...

Βρε γυριστρούλα πολλές φορές λέω κάτι άλλο....
Βρε μπας κι έχουμε κάθε μέρα πρωταπριλιά? Λες?... Με τα τόσα ψέμματα τπου ακούμε....

Μουλιάσαμε από τη βροχή σήμερα εδώ...Κι εγώ απολαμβάνω τα καλά... της αναρρωτικής μου άδειας.
Βεβαίως αν και λήγει τέλη Φεβρουαρίου, Παρασκευή πρωί θα πάω σχολείο...Μπορώ να κάτσω εγώ; Μπορω;

Τη καλησπέρα μου σε σένα και το Κώστα.

gyristroula2 said...

Γιώργο, τι ωραία εικόνα. Κι αυτό το Αστερίξ θρησκεία. Πώς γελάμε μόλις θυμηθούμε μια σκηνή ή ένα διάλογο. Το δικό μου μότο είναι εκείνο που λέγανε οι Ρωμαίοι όταν φεύγανε σακατεμένοι από τους Γαλάτες: "Κατατάξου μου λέγανε..." Κάπως επίκαιρο δεν σου φαίνεται;

gyristroula2 said...

Δημήτρη, αφού νιώθεις ετοιμοπόλεμος εσύ, δεν σε κρατάει τίποτα. Καλή επάνοδο λοιπόν στο καθήκον και πάντα γερός και δυνατός.

Οπτασία... said...

Χμμμ...πολύ ενδιαφέρον...
Δεν ξέρω αν συμφωνώ. Αρχικά να πω πως πάντα λάτρευα τις Απόκριες! Όμως αρχίζω να το σκέφτομαι λίγο διαφορετικά το όλο θέμα και νομίζω πως θα συμφωνίσω περισσότερο με την άποψη του "kimon" (και να διευκρινίσω ότι τυπικά δεν είμαι καλλιτέχνης!!!)
Η περιγραφή μού φάνηκε λίγο...απωθητική! Τρομακτική...
Δε λέω... καλά τα έθιμα, καλοί οι "μούσκαροι", καλό το γλέντι και η περιέργεια του "Μα ποιος να 'ναι?"... Αλλά πραγματικά, γιατί να υπάρχει μια μέρα όπου τίποτα δεν είναι κατακριτέο, παρά όλα νόμιμα και άμεμπτα? Πρέπει να συμβεί αυτό για να εκφραστεί ο κόσμος? Για να μεταφορφωθεί σε "αυτό που ήθελε να ήταν"? Και τις υπόλοιπες μέρες δηλαδή δεχόμαστε σκύβοντας το κεφάλι να κρυβόμαστε πίσω από το άλλο "προσωπείο", ελπίζοπντας σε αυτή τη μοναδική μέρα-περίοδο του χρόνου? Διαφωνώ στο ότι είναι δικαίωμα των καταπιεσμένων "κοινών θνητών" αυτό, ενώ οι καλλιτέχνες δεν έχουν την ίδια ανάγκη. Το να πιστέψουμε και να δεχτούμε κάτι τέτοιο, μας κάνει άξιους της μοίρας μας! Και τότε οπισθοδρομούμε...Ακόμη κι αν ισχύει η διαφοροποίηση αυτή, τότε πιστεύω πως κάθε άνθρωπος που σέβεται τον εαυτό του οφείλει να είναι και λιγάκι..."καλλιτέχνης"...
Έπειτα είναι και το άλλο. Για να "εκτονωθεί" κανείς πρέπει να...εκτροχιαστεί? Να χάσει τον έλεγχο? Υπάρχουν τόσοι άλλοι τρόποι να εκφραστούμε...ποίηση, λογοτεχνία, μουσική, αθλητισμός, εποικοδομητική - ή μη συζήτηση, ζωγραφική, κινηματογράφος, θέταρο...(και όχι δε θεωρώ πως το θέατρο μοιάζει στο ελάχιστο με τα καρναβάλια όπως άκουσα κάποτε, κι ας μοιράζονται κοινά στοιχεία). Μπροστά σε όλα αυτά τα υπέροχα δημιουργήματα του πολιτισμού, ειλικρινά δε βρίσκω το λόγο να καταφύγει κάποιος στην αισχρολογία, τις χυδαίες πράξεις, την άσεμνη συμπεριφορά. Γιατί να μην υπήρχε έτσι ωραία και οργανωμένα μια παγκόσμια ημέρα ποίησης, ας πούμε, αντί για όλο αυτό? Και στο κάτω κάτω, αυτό που οφείλουμε να προωθούμε είναι, αν κάποιος νιώσει τόσο πολύ την ανάγκη να εκδηλώσει ζωώδη ένστικτα, να το κάνει όποτε να 'ναι! Γιατί να καταπιέζεται?
Και καλά θα κάνει ο "κοινός θνητός" λοιπόν, να μην αναζητά ψεύτικες, προσωρινές λύσεις στην ανάγκη του να πετάξει το "κοινωνικό προσωπείο" από πάνω του, αλλά Ασυμβίβαστος, να ψάξει για δραστικότερες λύσεις χωρίς να κοροϊδεύει τον εαυτό του...

gyristroula2 said...

οπτασία μου, αυτό που κουβαλάνε οι αποκριές και γενικά κάθε διονυσιακό στοιχείο του πολιτισμού μας, δεν είναι τόσο εύκολο να το αφορίσουμε ή να το εξοβελίσουμε. Είναι η ίδια η πρωτόγονη φύση μας, η εκτός και πάνω από τον πολιτισμό, οι δυνάμεις οι χοϊκές που είναι αναγκαίο να τιθασευτούν , για να υπάρξει κοινωνία και όχι ζούγκλα. Κάθε εποχή εκφράζει διαφορετικά αυτή την πάλη κοινωνικού και φυσικού στοιχείου και η τέχνη είναι ένας από αυτούς, αλλά ο απλός άνθρωπος που δεν ασκεί κάποια τέχνη, χρειάζεται κι άλλους τρόπους, πιο...βιωματικούς. Ένας από αυτούς είναι το γλέντι, το τραγούδι, ο χορός. Πρόσεξε, όχι να ακούσεις μουσική, να δεις μια χορευτική παράσταση, να είσαι δηλαδή δέκτης, διατηρώντας ακέραιη τη "μάσκα" σου, αλλά να βγεις από αυτήν, έστω και για λίγο.
Αλλιώς όση κουλτούρα και να συσσωρεύσεις, ένα ζωτικό κομμάτι του εαυτού σου θα υποφέρει από... έλλειψη οξυγόνου και δεν θα ξέρει να χαρεί πραγματικά ούτε αυτά τα υψηλά και τα μεγάλα που προκρίνεις.

Cyber Sex

  Όταν πρωτομπήκε στο ίντερνετ, εκεί στα μισά της τελευταίας δεκαετίας του προηγούμενου αιώνα, σκέφτηκε ότι είχε μια ωραία ευκαιρία να βελτι...