Νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία στην Α΄Λυκείου:Μια πρώτη ανάγνωση

Μέσα στον ορυμαγδό και το χαλάζι, κι ενώ δεν προλαβαίνουμε να σηκώσουμε κεφάλι από μέτρα, περικοπές και συγχωνεύσεις, να σου και μια μεταρρύθμιση στο λύκειο. Μια μεταρρύθμιση σιωπηρή, αθόρυβη και χαμηλοβλεπούσα. Σχεδόν δεν την πήραμε χαμπάρι. Μπήκε ο Νοέμβριος για να κυκλοφορήσουν οι γραφές της. Τις ανοίξαμε και τι να δούμε! Αφού καταφέραμε να αποκρυπτογραφήσουμε τα στριφνά ελληνικά τους, τα γεμάτα όρους τεχνοκρατικούς και αναλύσεις περί διαγραμμάτου, διαπιστώσαμε με έκπληξη ότι ήταν η πιο καινοτόμα μεταρρύθμιση στο αντικείμενο της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας που συναντήσαμε τα τελευταία χρόνια!
Με την επιφύλαξη πάντα ότι μπορεί να μην έχουμε αντιληφθεί όλες τις παραμέτρους και τα ψιλά γράμματα που κρύβουν αυτές οι οδηγίες, θεωρούμε ότι είναι στη σωστή κατεύθυνση.
Απαλλάσσουν πρώτα από όλα τη λογοτεχνία από το σχολαστικισμό των αναλύσεων και την παπαγαλία μελετών και ερμηνειών, που την σκύλευαν τόσα χρόνια, διώχνοντας μακριά της τους φυσικούς αποδέκτες της, τα παιδιά των ανθρώπων.
Τώρα θα εξετάζονται σε ΑΓΝΩΣΤΟ κείμενο. Μπορεί να χρησιμοποιούνται εργαλεία και αναγνώσεις που διδάχθηκαν στην τάξη, αλλά, όσο να πεις, ένα άγνωστο κείμενο είναι φρέσκο αεράκι ικανό να παρασύρει όλη τη μούχλα που μαζεύτηκε σε λυσάρια και υποσημειώσεις υποσημειώσεων χρόνια τώρα.
Μετά, απελευθερώνει το μαθητή και τον καθηγητή από το συγκεκριμένο εγχειρίδιο της τάξης, από τα συγκεκριμένα 10-20 το πολύ κείμενα που διδάσκονταν μέσα σε μια χρονιά.
Τώρα η ύλη απλώνεται στα βιβλία και των τριών τάξεων του λυκείου και όχι μόνο. Χωράει κι άλλα βιβλία, ιστοσελίδες, ολόκληρα λογοτεχνικά έργα.
Και μόνο με την ιδέα ότι "δεν θα πέσει το συγκεκριμένο κείμενο στις εξετάσεις" οι μαθητές στέκονται κριτικά απέναντί του, το διαβάζουν, το συζητάνε, αντλούν ό,τι ταιριάζει στα ενδιαφέροντά τους και το συγκρίνουν με άλλα κείμενα, χωρίς να βασίζονται σε "έτοιμες λύσεις".
Υπάρχει φέτος, βέβαια, ένα θεματικό πλαίσιο που επιδέχεται αμφισβήτηση:Τα φύλα στη λογοτεχνία. Είναι σωστό να εξετάζεται με κοινωνιολογικούς όρους η λογοτεχνία;Είναι σωστό να υπηρετεί ξένους αφεντάδες αυτή η αδιαφιλονίκητη αρχόντισσα του πνευματικού πολιτισμού; Μια χαρά λειτουργεί στην πράξη πάντως. Και πολλά κείμενα διαβάζουμε και τα επεξεργαζόμαστε με ομάδες και γόνιμες συζητήσεις γίνονται στην τάξη. Αφού πιάνει ποντίκια, λοιπόν, η γατούλα μας ας μολύνει και λίγο το αριστοκρατικό της αίμα.
Φαντάζομαι ότι στα επόμενα θεματικά πλαίσια,παράδοση και μοντερνισμός στην ποίηση και θέατρο θα δοθεί ευκαιρία να εκτιμήσουμε και το ειδολογικό κριτήριο ως προς την αποτελεσματικότητα και την αποδοχή του από τους μαθητές.
Στη διδασκαλία της γλώσσας, τώρα, η κυρίαρχη τάση είναι απόλυτα κοινωνιοκεντρική. Τίποτε δεν γίνεται για τη γλώσσα αυτή καθεαυτή, όλα εντάσσονται στις ανάγκες της επικοινωνίας. Μέχρι τώρα αυτό αφορούσε σε ένα βαθμό την παραγωγή λόγου, που όφειλε να διεξάγεται με όρους επικοινωνίας, αλλά όλα τα υπόλοιπα (θεωρία της γλώσσας,γραμματική, συντακτικό, λεξιλόγιο) χαμπάρι δεν έπαιρναν από επικοινωνία και τέτοια ψιλά γράμματα. Οι μαθητές στο γυμνάσιο και το λύκειο εντρυφούν πρώτα σε ένα αχανές υλικό ασκήσεων και θεωρίας, με κείμενα που χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα, για να φτάσουν μετά από άπειρες διδακτικές ώρες να γράψουν δυο αράδες ή να μιλήσουν. Αν τους αφήσουν χρόνο τα υπόλοιπα. (Αυτά βέβαια για τους νομιμόφρονες φιλολόγους, γιατί υπάρχουν και οι αντιρρησίες που δεν τηρούν το αναλυτικό και καλά κάνουν)
Τι αλλάζει σ'αυτό; Θυμάστε εκείνον τον καθηγητή στον Κύκλο των Χαμένων Ποιητών που βάζει τους μαθητές να σκίσουν τη σελίδα του βιβλίου τους με τη σχολαστική γλωσσική ανάλυση; Νομίζω ότι μπορούμε πια, χωρίς να παρανομούμε, να πετάξουμε από τη διδασκαλία της γλώσσας όλα αυτά που την έκαναν βαρετή και αναποτελεσματική και να δώσουμε ελευθερία στους μαθητές μας να ακούσουν, να μιλήσουν, να διαβάσουν και να γράψουν κάθε είδους κείμενα, σαν κι αυτά που συναντούν στην καθημερινότητά τους και θα χρειαστεί να παράγουν με επάρκεια σε όλη τη ζωή τους.
Για μας τους διδάσκοντες είναι δύσκολο έργο, γιατί είμαστε εντελώς αβοήθητοι. Ούτε υλικό υπάρχει, ούτε κατάλληλο βιβλίο με σαφείς οδηγίες, ούτε είναι εύκολο να χρησιμοποιούμε τις νέες τεχνολογίες στα ρημαγμένα από τις περικοπές σχολεία μας.
Καλό θα είναι να αρχίσουμε να ανταλλάσσουμε υλικό και ιδέες μεταξύ μας.
Για αρχή παραθέτω ένα φύλλο εργασίας που χρησιμοποίησα πρόσφατα σε ομαδοσυνεργατική διδασκαλία:
ΠΡΟΒΟΛΗ ΒΙΝΤΕΟ: Ο Χοσέ φαντάρος (Από τις Σαββατογεννημένες)
1.Να σημειώσετε τις παραφθαρμένες ελληνικές λέξεις που λέει ο Χοσέ
2.Να βρείτε τις «παρεξηγήσεις» που γίνονται λόγω άγνοιας της ελληνικής πραγματικότητας από τον Χοσέ
3. Πώς επιδρά στη γλώσσα μας η χρήση της από τους μετανάστες που ζουν στη χώρα μας;
ΚΕΙΜΕΝΟ:Π. ΜΠΟΥΚΑΛΑ , Το καλοκαίρι των γλωσσών (θεματικοί κύκλοι σελ. 35)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ
1. Ποια είναι η γλωσσική ταυτότητα του καλοκαιριού;
2. Σε τι διαφέρει από αυτήν του χειμώνα;
3. Ποιες διαφορές διαπιστώνει ο συγγραφέας στις γλώσσες που ακούγονται στους τόπους παραθερισμού;
4. Πώς αναλύεται η κοινωνική ταυτότητα των ομιλητών των γλωσσών του καλοκαιριού ;
5. Ποια κριτική διατυπώνει ο συγγραφέας για τη στάση της ελληνικής πολιτείας απέναντι στους νέους ομιλητές της γλώσσας μας;
6. Ποιες θέσεις-προτάσεις διαφαίνονται στα γραφόμενά του για τον τρόπο αξιοποίησης της ελληνομάθειας των μεταναστών;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ
1. Να βρείτε τους τρόπους συνοχής των παραγράφων.
2. Να επισημάνετε στοιχεία ποιητικής λειτουργίας στη γλώσσα του κειμένου.
3. Να διακρίνετε λόγιες και λαϊκές λέξεις στο κείμενο και να επιχειρήσετε τη μετατροπή τους στο άλλο είδος.
4. «Η παράσταση εμφανίζεται κάθε χρόνο βαθύτερα φθαρμένη από τη λογική και την αισθητική της βιαστικής απομίμησης.» Να μετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική και να σχολιάσετε τη διαφορά που προκύπτει.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
1. Πώς καταλαβαίνουμε ότι είναι μορφωμένος και έχει διαβάσει πολύ;
2. Είναι δημοκρατικός στις πολιτικές του πεποιθήσεις;
3. Φτιάξτε 2 λίστες, μία με τις προτιμήσεις του και μία με τις αντιπάθειές του
4. Ποιος νομίζετε ότι είναι ο σκοπός του σ’αυτό το κείμενο;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ
1. Τι είδος κειμένου είναι αυτό και πώς το αναγνωρίζουμε;
2. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του είδους αυτού; Διακρίνονται στο συγκεκριμένο κείμενο;
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ
1. Να γράψετε μια ανοιχτή επιστολή προς την ελληνική πολιτεία και να εκθέσετε σ’αυτή τις απόψεις σας για την ελληνομάθεια των μεταναστών και τις προτάσεις σας για τη βελτίωση και την αξιοποίησή της.
2. Να μπείτε στη θέση ενός μετανάστη στην Ελλάδα και να γράψετε μια επιστολή για λογαριασμό του στον συντάκτη του άρθρου.
3. Να γράψετε έναν φανταστικό διάλογο από μια ελληνική παραλία, έτσι που να φαίνονται οι διαφορετικής «φυλής» παραθεριστές που υπάρχουν σ’ αυτήν
4. Να στείλετε σε ένα sms μια πολύ σύντομη περίληψη του άρθρου για κάποιον φίλο σας που τον ενδιαφέρει το θέμα. 50λ
5. Να γράψετε μια μεγαλύτερη περίληψη (150 λέξεων) για να δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου.
6. Να πάρετε συνέντευξη από έναν μετανάστη για τη σχέση του με την ελληνική γλώσσα, διαμορφώνοντας αντίστοιχο ερωτηματολόγιο

ΥΓ:Πριν στεγνώσει το ηλεκτρονικό μελάνι αυτής της ανάρτησης, έλαβα με ιμέιλ το παρακάτω ερωτηματολόγιο από μια μαθήτρια ως απάντηση στην 6η ερώτηση της παραγωγής λόγου:

1. Ήταν δύσκολο να μάθετε να μιλάτε ελληνικά;

2.Πώς συνεννοούσασταν στην αρχή;

3.Ποιος σας βοήθησε να μάθετε τη γλώσσα;

4.Γινόσασταν ευκολότερα αποδεκτός αφού μάθατε να μιλάτε ελληνικά;

5.Πόσο σας έχει βοηθήσει αυτό στην εύρεση εργασίας;

6.Τα παιδιά σας έμαθαν εξαρχής να μιλούν ελληνικά;

7.Γνωρίζουν τη μητρική σας γλώσσα;

8.Πότε τη μιλούν;