Γιατί η Μαιρούλα δεν γράφει άριστες εκθέσεις

Όσοι από μας τους φιλολόγους έχουμε μακρά θητεία στη διδασκαλία της έκθεσης-τώρα τη λέμε παραγωγή λόγου- διαμορφώσαμε νωρίς, με το μεράκι του καλού ερασιτέχνη, κάποια κριτήρια αξιολόγησης των γραπτών των μαθητών μας. Από τα εύκολα: ορθογραφία, ευανάγνωστη γραφή, καλή εικόνα γραπτού,σωστή σύνταξη και λεξιλόγιο, μέχρι τα πιο δύσκολα: απάντηση με πληρότητα στα ζητούμενα του θέματος, λογική αλληλουχία νοημάτων, συνεκτικότητα, συνοχή, ακρίβεια και σαφήνεια στην έκφραση κλπ.
Στη συνέχεια, με το νέο σύστημα διδασκαλίας η έκθεση εντάσσεται πιο οργανικά στη διδασκαλία της γλώσσας, περιορίζεται σε έκταση, σε βαθμολογική βαρύτητα, γίνεται ένα χρηστικό μάθημα, αφού επιδιώκει να συνδεθεί με τις ανάγκες της επικοινωνίας και όχι να μείνει στο αμφιλεγόμενο ακαδημαϊκό βάθρο της "έκθεσης ιδεών". Αυτές τις αλλαγές ακολούθησαν, όπως είναι εύλογο, και πιο σταθμισμένα κριτήρια, πιο αντικειμενικοί δείκτες αξιολόγησης, που μοιράζονται κατά καιρούς χέρι με χέρι σε σεμινάρια, σε βαθμολογικά κέντρα και σχολεία από ευσυνείδητους συμβούλους σε φιλότιμους διδάσκοντες και βαθμολογητές. Έχουμε πια "κουτάκια" με επίπεδα λόγου, άλλα κριτήρια για το περιεχόμενο, άλλα για τη δομή κι άλλα για την έκφραση και δίπλα η αναλυτική περιγραφή των διακριτικών στοιχείων κάθε επιπέδου, πχ το κατώτατο επίπεδο στην έκφραση αντιστοιχεί σε: πολλά λάθη,απλοϊκότητα στη διατύπωση, περιττολογίες κλπ. Κι όλα αυτά "κοστολογούνται" με συγκεκριμένη βαθμολόγηση.
Όλα καλά μέχρι εδώ. Απόλυτα αναγκαία η αντικειμενική βαθμολόγηση του γραπτού λόγου των μαθητών, όπως γίνεται σε όλες τις εξετάσεις γλώσσας σε όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα. Επομένως θα περιμέναμε η έκθεση να ακολουθεί σε ένα βαθμό τα υπόλοιπα μαθήματα του σχολικού προγράμματος ως προς την κατανομή της βαθμολογίας. Γιατί δεν μπορεί να αριστεύουν μαθητές σε πολύ δύσκολα μαθήματα, μαθηματικά, φυσική, αρχαία και να καταποντίζονται στη μητρική τους γλώσσα. Σκεφθείτε και τι θα βλέπαμε αν δεν είχαμε και την αναλογία 60-40 υπέρ των γλωσσικών ασκήσεων. Θα ήταν η έκθεση το αδιαφιλονίκητο βατερλώ όλων των υποψηφίων, που μπορεί να διαπρέπουν οπουδήποτε αλλού, αλλά τους πιάνει το δόκανο της έκθεσης και τους κόβει τα φτερά πριν τα ανοίξουν.
Όσοι παροικούμε σ' αυτό το τείχος των δακρύων που λέγεται ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, γνωρίζουμε καλά πολλές από τις αιτίες του φαινομένου: Η φροντιστηριοποίηση του μαθήματος με τα ετοιματζίδικα θέματα, τις εκφράσεις κλισέ, τα στοκ των sos, τις μασημένες τσίχλες ιδεών που κολλάνε στο μυαλό και στη γλώσσα των μαθητών μας και τους μετατρέπουν από έξυπνα, ευρηματικά στον καθημερινό τους λόγο, ΠΟΛΥΓΡΑΦΟΤΑΤΑ, με χίλιους δυο τεχνολογικούς τρόπους και γραφές, πλάσματα σε αφασικά και ανελλήνιστα όντα στις σχολικές τους εκθέσεις. Μια μεταμόρφωση που όποιος την έχει δει να συντελείται μπροστά στα μάτια του και τα αφτιά του, νιώθει πως γλιστρά μέσα από τα ανήμπορα χέρια του ο λόγος των μαθητών του, του γυρίζει την πλάτη, βγαίνει σε πλατείες και δρόμους, συχνάζει σε οθόνες και καφετέριες, αλλά δεν περνάει ούτε απέξω από μια αίθουσα διδασκαλίας.
Κι εδώ θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι άλλο οι ανάγκες επικοινωνίας της καθημερινότητας, άλλο η παραγωγή κειμένων δοκιμιακού χαρακτήρα, με βάση έναν διευρυμένο και απαιτητικό γλωσσικό κώδικα. Ωραία, να συμφωνήσουμε λοιπόν ότι υπάρχουν παιδιά που δεν μπορούν να αγγίξουν τα υψηλά διανοήματα και τις εκφράσεις, αλλά τουλάχιστον ας τους δοθεί η χάρη να μιλήσουν απλά για τις σκέψεις τους, τους προβληματισμούς τους και τις αγωνίες τους, χωρίς να κρέμεται πάνω από τα γραπτά τους ο μαξιμαλισμός των τελειομανών φιλολόγων τους, που διαμορφώνουν κριτήρια αξιολόγησης για μικρούς Ελύτηδες και Παπανούτσους.
Τι εννοώ;
Μπορεί η Μαιρούλα να γράψει μια έκθεση χωρίς σοβαρά λάθη, με απλές ιδέες της ηλικίας της, με σωστό και όχι απαιτητικό λεξιλόγιο, με μια στρωτή δομή και να πάρει έναν καλό βαθμό;
Σε καμία περίπτωση! Το ανώτερο που μπορεί να πάρει με ένα τέτοιο γραπτό είναι 17!
Γιατί; Γιατί,Μαιρούλα μου, αν σου βάλουν εσένα 20, επειδή έγραψες σωστά ελληνικά και απάντησες με απλό τρόπο στα ζητούμενα, τι θα βάλουν στην Ειρηνούλα που "διαπραγματεύθηκε πλήρως και εμβάθυνε" στο θέμα; Άσε που το "τεκμηρίωσε ολόπλευρα".
Όσο για τα απλά και σωστά σου ελληνικά δεν φτουράνε μπροστά στον "δόκιμο λόγο, την απόλυτα ώριμη και ακριβή διατύπωση" της αλληνής. Α, και πού είσαι; Μην ξεχνάμε το βασικό: ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ, στο περιεχόμενο, την έκφραση. Πού πας εσύ καψερό με τα παλιά σου ρούχα τα χιλιοφορεμένα; Τι, μόνο οι ποιητές και οι πεζογράφοι θα διεκδικούν δάφνες πρωτοτυπίας; Τα δεκαοχτάχρονα θα υστερήσουν;
Τώρα ποιο κανονικό δεκαοχτάχρονο μπορεί μέσα σε 6 παραγράφους και μιάμιση ώρα το πολύ να δώσει τέτοιο ολοκληρωμένο και ουρανοκατέβατο γραπτό, μόνο ο καλός θεός των αιθεροβαμόνων φιλολόγων το ξέρει.
Κι αυτός τίποτα δε μαρτυράει στην καημένη τη Μαιρούλα...

Συμβόλαιο με ένα μασκαραδάκι

Σε είδα χθες με βαμμένο αποκριάτικα το μουτράκι και με μια καραμούζα στα χέρια, να κυκλοφορείς σαν το μοναδικό μασκαραδάκι, ανυποψίαστος στο γλέντι μας. Ανυποψίαστος για τη χαρά των μεγάλων που δεν είναι πια παρά μια μικρή κρούστα πάνω στην κακοκρυμμένη δυσθυμία τους. Αναρωτιόμουν αν θα δεις εσύ αληθινό καρναβάλι, αν θα δεις τους γονείς σου να γίνονται "άλλοι", "παρδαλοί", μέλη του πιο αρχαίου θιάσου του τόπου μας, να ξεσαλώνουν σα μικρά παιδιά. Δεν ξέρω πώς, αλλά ξάφνου έγινες μέσα μου το σύμβολο αντίστασης για μια χώρα παραδομένη στη μαυρίλα και την καταχνιά. Θέλω να σώσω τα καρναβάλια σου. Να σου δώσω ένα μεγάλο σακκούλι να το γεμίζεις κομφετί και σερπαντίνες, όσο μεγαλώνεις. Θέλω να μεγαλώνεις σαν μικρός πρίγκιπας κι όχι σαν το ξεπεσμένο ελληνάκι που θα το λυπούνται στις στράτες του κόσμου. Δεν ξέρω πόσα στραβά κάναμε οι μεγάλοι ή πόσα επιτρέψαμε να μας κάνουν, αλλά δεν θα παραδώσουμε σε κανέναν το κλειδί του μέλλοντός σου εν λευκώ. Πώς να στο πω, κρυφακούω μέσα στην μαργωμένη χώρα μας τα ρυάκια που ενώνονται για να γίνουν ποτάμι. Δεν ξέρω ακόμα τι ποτάμι θα φτιάξουν, της καταστροφής ή της αναγέννησης,ξέρω μόνο πως εσύ θα βρεις μια καθαρή γη να οργώσεις.
Έψαχνα καιρό τώρα στα μπαούλα μου για ξεφτίδια οραμάτων και απομεινάρια μισοφαγωμένων από τα θηρία κοσμοθεωριών. Χάθηκα σε λαβυρίνθους λύσεων και προτάσεων και αλληλοσυγκρουόμενων διεξόδων από το χάος. Ποτέ δεν περίμενα ότι όλες οι ιδεολογίες κι όλα τα οράματα και τα σχέδια θα ήταν ζωγραφισμένα πάνω στην πιο αστεία φατσούλα μιας γιορτής.

Το καρναβάλι του Κορθίου ετοιμάζεται

Καθώς πλησιάζουν οι απόκριες, νιώθω πιο πολύ από ποτέ άλλοτε να είμαι εκτός κλίματος. Από τη μια η κατάσταση που ζούμε όλο αυτό τον καιρό στη χώρα μας, από την άλλη κάποια γεγονότα στον δικό μου περίγυρο, απομακρύνουν την προσδοκία μιας αποκριάς από κείνες που χαιρόμουν με την ψυχή μου σε ξέγνοιαστους καιρούς. Ευτυχώς τη δική μου μελαγχολία δεν την συμμερίζεται μια ωραία παρέα εδώ στο Κόρθι που ετοιμάζει ένα καρναβάλι με τα όλα του: Παραδοσιακό γάμο, διονυσιακή γιορτή,κυνήγι κρυμμένου θησαυρού, αλευρομουτζουρώματα, παρέλαση καρνάβαλου κι άλλα όμορφα.
Γράφω αυτές τις γραμμές για να τους εκφράσω τη συγνώμη μου που δεν βοηθάω, και να τους ζητήσω να μην απογοητεύονται από την "απόσυρση" ορισμένων κουρασμένων βετεράνων καρναβαλιστών. Παιδιά, σε σας έλαχε ο κλήρος με τα νιάτα σας και το κέφι σας να μας τραβήξετε από τη μουρτζούφλικη διάθεση, να μας ρίξετε εκεί λίγο αλεύρι στη μούρη μπας και δούμε λίγο πιο άσπρη τη ζωή. Μη μας κρατάτε κακία, δώσαμε ιστορικές μάχες στις επάλξεις των καρναβαλιών του Κορθίου, κάποτε ως αρκουδίτσες χορευταρούδες με το ταίρι μας ντυμένο γύφτο, ολόιδιο στην παραμικρή λεπτομέρεια, από το σκαρπίνι το μυτερό, μέχρι το μαλλί με τις ουρίτσες και το πουκάμισο το κλαρωτό. Αχ, το χάσαμε τότε το πρώτο βραβείο, επειδή ήμασταν,λέει, φίλοι του δημάρχου, μήπως και κατηγορηθεί για...μεροληψία. Κι άλλοτε πάλι, ως κανίβαλοι με φούμο που έκανε μια βδομάδα να βγει, να μη μας γνωρίζει η ίδια μας η μάνα. Άσε τότε με τα ροζ τηλέφωνα, που είδαμε και πάθαμε να βρούμε γόβες σαρανταπέντε νούμερο για τους άνδρες, που ξεσάλωσαν μέσα στα λαμέ και τα ροζ τούλια.
Αμ' τότε με τις μπλε ποδιές που τις ξαναφόρεσε μια ομάδα "συμμαθητριών" και ήταν σαν να γυρίζαμε από σχολική εκδρομή του '60; Και οι χανούμισες που κατέβαζαν τα ρακιά δυο δυο για να ζεσταθούν και δεν είμαι σίγουρη αν χόρευαν ή αν παραντουρούσαν; Θα μπορούσα να γεμίσω αυτό το κείμενο με τέτοιες εικόνες καρναβαλιού, φτάνοντας μέχρι την εποχή που αρκούσε μια κάλτσα στη μούρη, ένα σώβρακο "ενισχυμένο" έξω από το παντελόνι κι ένα ραβδί στο χέρι, για να γυρνάς όλη νύχτα από σπίτι σε σπίτι με την παρέα σου.
Σημασία έχει πως οι Απόκριες στον τόπο μας είχαν πάντα πολλούς θιασώτες, από την εποχή ίσως που ο Διόνυσος είχε εδώ το ναό του και στη χάρη του η πηγή έτρεχε κρασί για τρία μερόνυχτα.
Έτσι λοιπόν,μέλη κι εσείς του ίδιου πανάρχαιου θιάσου, ετοιμάστε τις πομπές και τους θυσάνους σας για την πιο παλιά γιορτή που γνώρισε ο άνθρωπος, όταν ακόμα δεν τον είχαν αποκόψει από την αγκαλιά της μάνας του της γης.
Σιγά σιγά, θα φτάσει και μέχρι τις σκοτεινές μας γωνιές το φως των ιερών πυρσών σας και η ένθεη μανία σας.
Καλή δύναμη, παιδιά!

Έξι μήνες χωρίς το Σταύρο

Πέρασαν έξι μήνες, ρε Σταύρο, κι ούτε μια απουσία, ούτε μια κοπάνα, ούτε μια αποβολή. Πώς τα κατάφερες έτσι, ρε μεγάλε; Να είσαι τόσο παρών, ακόμα κι όταν κανείς δεν έλεγε το όνομά σου. Να κρύβεσαι σε κάθε γωνιά της αυλής και να μην σε ψάχνουμε μήπως κάνεις καμιά σκανταλιά. Να είσαι μέσα στην τάξη, ακόμα κι όταν πήγαινα να ξεκλειδώσω το πρωί, και να μη σε βγάζουμε έξω ποτέ. Και στο μάθημα, δεν υπήρξε μέρα που να μη μας κάνεις να ξεχαστούμε, να κάνουμε πως χαζεύουμε από το παράθυρο, να μπερδέψουμε λίγο τα λόγια μας. Το ίδιο το γνωστό σου κόλπο να μας αποσπάς την προσοχή και να μη σε παίρνουν χαμπάρι. Προσπαθούσα μερικές φορές να φανταστώ τι αστεία θα έκανες την ώρα της Αντιγόνης, πώς θα αντιδρούσες όταν σου ζητούσα μετάφραση στο παρακάτω. Θα τα κατάφερνα να σου κάνω την αυστηρή ή θα έβαζα τα γέλια με το παιχνιδιάρικο ύφος σου και θα μου έπαιρνες τον αέρα αμέσως; Πάντως στα παιδιά έβαλες πολύ δύσκολα φέτος. Πάλεψαν από το ξεκίνημα της χρονιάς να τα βγάλουν πέρα, να κρατηθούν στα θρανία, στην τάξη, στα βιβλία. Ήταν μια από τις πιο δύσκολες μάχες της ζωής τους. Την κέρδισαν. Την κερδίζουν ακόμα. Είσαι μαζί τους σ' αυτό, το ξέρουν. Νιώθουν πως όσο προχωράνε στη γνώση, στις εμπειρίες, στην ωριμότητα, σε παίρνουν κι εσένα μαζί τους, σε φέρνουνε στους καινούριους δρόμους που ανοίγονται μπροστά τους, να τους καμαρώνεις και να τους προσέχεις.
Σε θέλαμε στην εκδρομή, που θα γίνει σε λίγες μέρες, θέλαμε να είσαι εδώ στην προετοιμασία, να παίρνεις άδειες από το Δημαρά ως πρόεδρος,τάχα μου για να φροντίσεις για όλα, να προτείνεις περιπάτους και επισκέψεις, να τσαλαβουτάς με τους άλλους στην "πισίνα" του προαυλίου και να οργανώσεις και καμιά κοπάνα τις τελευταίες ώρες, τώρα που θα ανοίξει ο καιρός. Θέλαμε να δεις το καινούριο ανιψάκι σου, τη βραδιά των εκλογών και τη Φλώρα να κλαίει από χαρά και συγκίνηση μαζί με όλους. Να δεις το Νίκο και το Γιάννη να στέκονται παλικάρια και την Αννούλα να κρατάει το γλυκό της χαμόγελο.
Να δεις την Κουρτέση και τους υπόλοιπους καθηγητές σου να προσπαθούν να δείχνουν αυστηροί και δυνατοί και να μην τα καταφέρνουν καθόλου.
Μπορώ κι εγώ να σου πω πόσο με δυσκόλεψε η καρτέλα σου που δεν ήξερα τι είδους αρχειοθέτηση της πρέπει.
Υπάρχει αρχείο απωλεσθέντων μαθητών;
Υπάρχει κατηγορία τελειοφοίτων αγγέλων;

Αποχαιρετώντας ένα φίλο

Ο γέρο-Τζο δεν είναι πια μαζί μας. Τον βρήκαμε να κοιμάται γαλήνιος πάνω στα χορταράκια και γύρω του να βολτάρουν χήνες και γατιά. Είναι τόσο φυσικό πράγμα ο θάνατος ενός φυσικού πλάσματος,που ντρέπεσαι να κλάψεις, ακόμα και να λυπηθείς. Το κακό είναι πως ο Τζο δεν ήταν καθαρόαιμο φυσικό πλάσμα. Ήταν ο πιο ανθρωπόσκυλος που είχαμε ποτέ. Μαζί με τον ανδρισμό του, που του στερήσαμε πολύ νωρίς, έχασε και άλλα βασικά ένστικτα: άφηνε και τα πιο αδύναμα γατιά να του τρώνε το φαΐ και να ξεχειμωνιάζουν κάτω από τη γούνα του. Διάλεγε τις παρέες του σε ανθρώπους και ζώα, με βάση τα γούστα του. Τελευταίος του έρωτας μια χήνα που δεν κολυμπούσε και δεν την έπαιζαν οι άλλες. Μεγάλη του αγάπη η μάνα μου, που για χάρη της άφηνε αφεντικά και σπίτι και την συνόδευε παντού σαν ευγενικός καβαλιέρος. Είχε ακόμη αυτό που λένε "ενσυναίσθηση" και το θεωρούν ύψιστη ανθρώπινη ιδιότητα. Ήξερε πότε δεν είσαι καλά, πότε πονάς, στο σώμα ή στην ψυχή, ακόμα κι αν κανείς άλλος δεν μπορούσε να το καταλάβει. Και τότε άλλαζε απέναντί σου, γίνοταν προστατευτικός, δεν ξεκόλλαγε από δίπλα σου και αν αποφάσιζες να τον βγάλεις καμιά βόλτα, έκλαιγε από χαρά και ευγνωμοσύνη. Δεν ήταν υπάκουος σαν σκυλί, αλλά σαν άνθρωπος. Αν είχες παράλογα αιτήματα, δεν έμπαινε στον κόπο να συμμορφωθεί, ήξερε εκείνος πότε έπρεπε να σε ακούει. Ας πούμε στις βόλτες μας, βαριόταν να με περιμένει μερικές φορές να χαζεύω και να μαζεύω λουλούδια και γύριζε μόνος του στο σπίτι.
Ήταν όμως ένα σκυλί που μπορούσες να το εμπιστευθείς, δεν έφευγε από το χώρο του, παρά μόνο για να πάρει κανένα μεζέ από τα χοιροσφάγια του γείτονα. Δεν πείραζε ποτέ κανένα ζωντανό πλάσμα, ούτε άνθρωπο ούτε ζώο κι ας ήταν ο πιο πεινάλας σκύλος που υπήρξε ποτέ (μέχρι σαλιγκάρια και αμύγδαλα τον είχα βρει να τρώει). Δεν χρειάστηκε σχεδόν ποτέ να δεθεί, ήξερε, όσο λίγοι του είδους μας, να απολαμβάνει την ελευθερία του, χωρίς να κάνει κατάχρηση των ορίων.
Δεκατρία χρόνια μαζί και αυτός είναι ο πιο δύσκολος αποχωρισμός που είχα ποτέ με φίλο.
Θέλω να μας θυμάμαι μια ηλιόλουστη μέρα, Νοέμβρη μήνα στη θάλασσα, και κείνος να μπαίνει πρώτος στο νερό. Αυτός που άλλες φορές έκλαιγε κι οδύροταν όταν τον πήγαινα για κολύμπι. Αυτή η εικόνα με τους δυο μας μέσα στη θάλασσα σε μια έρημη παραλία, με μουδιασμένο σώμα και ζεστή ψυχή, είναι η πιο όμορφη ανάμνησή μου από σένα, Τζο.
Καλό ταξίδι, φιλαράκι μου.